Etyka egzamin Flashcards
Pochodzenie etyki
Etyka (z gr. ethos, nawyk, obyczaj, charakter), wywodzi się z filozofii od sofistów, wcześniej wiązała się z kultem religijnym - nauka o moralności, dyscyplina naukowa rozpatrywana w aspekcie normatywnym (etyka normatywna lub właściwa) i opisowo-wyjaśniającym (etyka opisowa lub etologia).
Etyka normatywna
Etyka normatywna - stara się rozwiać wątpliwości dotyczące tego co jest moralnie dobre, a co złe. Wytacza ona też dyrektywy (tj. normy moralnie pozytywnego postępowania) na podstawie przyjętych ocen i związanych z nimi powinności. Ponadto podejmuje ona próbę wskazywania sposobów takiego przekształcania obiegowej moralności, by dostosować ją do przyjętego ideału moralnego (dziedziny: aksjologia i deontologia)
Etyka opisowa
Etyka opisowa - zajmuje się analizowaniem, opisywaniem oraz tłumaczeniem moralności rzeczywiście przyjmowanej (zwanej również moralnością obiegową). Analiza jest uzależniona od epoki i środowiska społecznego, a więc od tego co ludzie w danym czasie uważają za dobre lub złe moralnie. W aspekcie opisowym do zadań etyki należy wskazanie źródeł, struktury, oraz funkcji moralności jako świadomości społeczeństwa, a także śledzenie jej rozwoju (dziedziny: socjologia i psychologia moralności, metaetyka).
Etyka sofistów
Protagoras - autor reprezentacyjnej dla sofistów koncepcji, doszedł do konieczności podejścia relatywistycznego (w sferze poznawczej - epistemologiczny - nie ma jednej wiedzy wspólnej dla wszystkich, nie ma wiedzy obiektywnej. Każdy ma swój system wiedzy). Rzekł, iż wiedza zależy od zmysłów (sensualizm). Jeżeli wiedza jest odzwierciedleniem rzeczywistości, a każdy człowiek ma swój własny system wiedzy wówczas ilość rzeczywistości jest niezliczona. Relatywizm ontologiczny - w sferze bytu (choroba jest zła dla chorego, jednak dobra dla lekarza). Relatywizm aksjologiczny - nie ma powszechnie uznawanego systemu wartości, każdy co innego uznaje za dobre, odmienne są zalety (cnoty) właściwe dla poszczególnych ludzi. Każdy kieruje się innymi zasadami i ma do tego pełne prawo. Etyka umowy społecznej = konwencjonalizm. Konwencje zostały narzucone przez silnych do uciemiężenia słabszych; słabsi dążyli do ustanowienia prawa w celu obronny przed silniejszymi; konwencje uprawomocnione powinny odpowiadać potrzebom rozumu, dążąc do równości.
Sokrates
Powinno się poprzez dialog wyciągać wiedzę z rozmówcy, tę wiedzę, którą w sposób naturalny posiada. Cnota jest dobrem bezwzględnym (absolutyzm), cnota jest jedna i nigdy nie traci swojej wartości. Cnota jest szczęściodajna. Tylko w przypadku dóbr moralnych mamy do czynienia ze stałością, wszystkie inne stany i dzisiaj uznane cechy mogą czasem w skutkach okazać się złe (np. sława i bogactwo). Sprzeciwia się konwencjonalizm (to, co powszechnie uznane jest za dobre wcale nie jest dobre). Cnota wywodzi się z natury rzeczy. Cnota wiąże się z wiedzą, która stanowi warunek konieczny i wystarczający cnoty. Wiedza = mądrość życiowa. Wiedzieć, co jest sprawiedliwym = być sprawiedliwym. Wiedza wystarcza, żeby mieć cnotę. Intelektualizm etyczny - wiedza etyczna = cnota. Dialektyka Sokratesa służyła zdobywaniu / wydobywaniu wiedzy. Metoda zbijania, drążenie tematu i wytykanie niespójności i sprzeczności w rozumowaniu rozmówcy. “Wiem, że nic nie wiem”. P zbijaniu wejście w stan pokory poznawczej, zwątpienia we własną wiedzę, co służy stworzeniu podłoża pod budowanie wiedzy poprawnej logicznie, słusznej (metoda maieutyczna / położnicza). Równanie sokratejskie cnota = wiedza = szczęście. Daimonion - podmiot kojarzony z sumieniem w refleksjach Sokratesa, byt ponadnaturalny odżegnujący od złego.
Cnota z gr. arete - pierwotnie kojarzona z odwagą życiową i tężyzną fizyczną.
Platon
Uczeń Sokratesa, nauczyciel Arystotelesa, przyjął intelektualizm jednak później uznał, iż wiedza nie jest jedyną podstawą cnoty. Cnoty są cztery, 3 odpowiadają częściom duszy: Pożądliwa (panowanie nad sobą), rozumna (mądrość) i impulsywna (męstwo); sprawiedliwość, która utrzymuje ład pomiędzy częściami duszy. Nie czynią one życia ludzkiego pełnym i doskonałym, potrzebna jest radość (czystą, pozazmysłową, która płynie z piękna, wiedzy i harmonijnego ukształtowania własnego życia). Etyka Platońska wynika z jego idealizmu. Dobra realne i idealne, idealne są wyżej cenione. Dobra realne stanowią niezbędny szczebel do osiągnięcia dóbr idealnych. 1) dobra stanowią hierarchię, 2) szczytem hierarchii jest idea dobra (myśli i piękna), 3) dobra realne są początkową i nieuniknioną fazą na ten szczyt, 4) miłość to to właściwe duszy dążenie do osiągnięcia i wiecznego posiadania dobra. Dobro polega na dążeniu do ideału, zaś złem jest brak owego dążenia.
Arystoteles
Arystoteles - nie ma innego dobra niż realne. Godzi powszechność postulatów poprzedników z indywidualnymi rolami społecznymi. Eudajmonia Arystotelesa - najwyższe dobro osiągalne lub doskonałość jednostki polegająca na osiągnięciu optimum jakie może osiągnąć człowiek przy swej naturze. Jest możliwe gdy człowiek działa zgodnie z naturą czyli życie zgodne z rozumem. Rozum przejawia się w 2 sferach, poznania i życia praktycznego.
Zaleta wg Arystotelesa to trwała dyspozycja, która zasługuje na pochwałę .W sferze poznania odpowiadają zalety dianoetyczne . W sferze praktycznego są zalety etyczne (cnoty). Arystoteles mówi że duża jest ilość różnych cnót. Ważna doktryna Arystotelesa to doktryna środka. Cnota to usposobienie zachowujące środek (unikanie skrajności). Męstwo to środek, skrajności to tchórzostwo i zbytnia pewność siebie.
Epikur
Epikur - szczęście jest największym dobrem. Szczęście polega na doznawaniu przyjemności, a nieszczęście na doznawaniu cierpienia (hedonizm). Do szczęścia należy brak cierpienia; negatywna koncepcja przyjemności; kult czczenia życia, szczęście wynikające z wewnętrznych pobudek (wewnętrzna radość życia). Zewnętrzne radości, aby się pojawiły musi człowiek mieć pewne potrzeby i muszą one zostać zaspokojone; ten kto nie ma zbyt wielu potrzeb bliższy jest radości wewnętrznej. Najwięcej przyjemności ma ten, kto ma najmniej potrzeb, należy zerwać z pierwotnym instynktem. Przyjemności zewnętrzne należy dobierać tak, by nie wiązały się z cierpieniem.
Stoicy
Stoicy - ścisły związek szczęścia i cnoty. Szczęścia nie można być pewnym dopóki jest zależne od rzeczy zewnętrznych, dlatego istnieją dwie drogi do szczęścia: 1) opanowanie okoliczności zewnętrznych, 2) uniezależnienie od okoliczności zewnętrznych. Skoro nie można zapanować nad światem trzeba zapanować nad sobą, czyli pracować nad dobrem wewnętrznym. Koncepcje: 1) moralizm - cnota jest najwyższym jedynym dobrem, 2) kult natury - natura jest rozumna, harmonijna, boska etc., największą doskonałością człowieka jest adaptacja do natury, człowiek żyje w zgodzie z naturą, gdy żyje w zgodzie z własną naturą. Życie z naturą = rozumne = szczęśliwe = wolne = bogate, etc. ← charakterystyka mędrca. W starożytności kto nie był mędrcem był głupcem, szaleńcem (brak czegoś pomiędzy). Cnota jest samowystarczalna, dostarcza szczęście i samodoskonałość. Stoikami byli między innymi cesarze i osoby piastujące wysokie stanowiska w Rzymie. Podług stoików dobrem jest życie w cnocie, zaś złem życie przeciwko niej, reszta rzeczy (np. bogactwo czy piękno) jest obojętna. Źródłem zła są afekty (poruszenia duszy silniejsze od rozumu). Zasadniczymi afektami są zawiść i pożądliwość (zabieganie o rzekome dobra) oraz smutek i obawa (stronienie od rzekomego zła). Żaden afekt nie jest naturalny, należy się ich całkiem wyzbyć. Mędrca cechować winna apatia (beznamiętność).
Św. Augustyn
św. Augustyn - (schrystianizowany platonizm) - zło nie istnieje, wszelkie rodzaje bytu są zależne od Boga (Stwórcy, bytu niezależnego itd.), wszelkie zdarzenia są ingerencją Boga, zaś sam świat jest dobry, urządzony celowo i zgodnie z wizją boską, jednak w porównaniu z samym bogiem jest nicością. Zło nie istnieje w sensie metafizycznym, jest jedynie brakiem dobra wskutek dobrej woli człowieka. Kiedy człowiek rezygnuje z czynienia dobra to czyni zło. Bóg nie stworzył świata niezdolnego do nieczynienia dobra, ponieważ świat taki byłby mniej dobry, niż ten, który jest.
Tomasz z Akwinu
Tomasz z Akwinu - (schrystianizowany arystotelizm) - rozważania na temat sumienia. 3-stopniowa struktura wiedzy o sumieniu:
synderesis - wrodzona wiedza o najogólniejszych praktykach zasad moralnych, w naturalny sposób przysługuje człowiekowi (np. nie zabijaj, nie kradnij) - należy robić dobro, nie szkodę
sapientia - zasadnicza postawa światopoglądowa, co sądzi człowiek o świecie, jakie jest jego podejście aksjologiczne, jakie ma idee i poglądy (np. inaczej postrzega świat prawicowiec a lewicowiec) - poglądy decydujące o postrzeganiu na sprawę
scientia - empiryczna wiedza pozwalająca zrozumieć i poznawać świat (ogólnie okoliczności danej sytuacji, w której należy obrać stanowisko lub podjąć decyzję zgodnie z sumieniem) - konkretyzacja decyzji w efekcie znajomości szczegółów (okoliczności i kontekstu)
Sumienie dzieli się na 1) przeduczynkowe - o wartości moralnej czynu decyduje sumienie, 2) pouczynkowe - wartość wychowawcza (zapobiega powtarzaniu błędów)
David Hume
D. Hume - radykalna krytyka zmysłów poznawczych i rozumu. Człowiek z natury jest dobry? Zdolności poznawcze człowieka są bardzo ograniczone, sceptycyzm w stosunku do wyników poznania ludzkiego, w tym rozeznania dobra i zła. Główny nacisk u człowiek należy położyć na uczucia (początek sentymentalizmu). Człowiek uważa za dobro, to co przynosi mu pożytek i/lub innym. Zwrócił uwagę, że sądów o faktach nie wynikają sądy o powinności (fakt → powinność X, nielogiczne). ← Gilotyna Huma, G.E. Moore rozwinął tę koncepcję w koncepcji błędu naturalistycznego.
Hume stwierdził, że nasz świadomy obraz świata jest kształtowany przez cztery rodzaje informacji – bezpośrednie impresje wywołane bodźcami (impresje zmysłowe), uświadomione odczucia zmysłowe (impresje reflektywne) oraz dwa rodzaje obrazów mentalnych: idee pamięci i idee wyobraźni
Immanuel Kant
I. Kanta - „Postępuj zawsze tak, abyś mógł zarazem chcieć, żeby maksyma twojego postępowania mogła stać się powszechnym prawem”; rozum człowieka jest wyposażony w niezależne od doświadczenia kategorie, np. wszystko postrzegamy w kategoriach przyczyny i skutku; czas i przestrzeń (istnieje ono już w naszym umyśle). Imperatyw kategoryczny - zwerbalizowane poczucie obowiązku: postępuj tylko wg takiej zasady, co do której możesz równocześnie chcieć, aby stała się prawem powszechnym. Zasada pozbawiona postronnych motywacji, poczucie obligacji do danego działania.
Sądy praktycznego rozumu (odnoszące się do świata ludzkiej wolności i przeciwstawiane sądom spekulatywnego rozumu dotyczącym mechanicznych praw przyrody) muszą być budowane w 2 etapach. Pierwszy z nich dotyczy formułowania imperatywów hipotetycznych (konkretnych nakazów i zakazów moralnych stosowanych w najróżniejszych sytuacjach). Drugi to prawo imperatywu kategorycznego mówiące o tym, jakimi kryteriami powinniśmy się kierować, budując prawa imperatywów hipotetycznych. Prawo imperatywu kategorycznego wyznaczają 2 uzupełniające się nawzajem formuły: „postępuj tak, jak gdyby maksyma twojego postępowania poprzez twą wolę miała stać się ogólnym prawem przyrody” oraz „postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej osobie, jako też w osobie każdego innego, używał zawsze zarazem jako celu, nigdy zaś tylko jako środka”. Kantowską filozofię moralną cechuje wezwanie do zdecydowanego prymatu racji rozumowych, przy odrzuceniu etyki opartej na uczuciach (moralność jest obowiązkiem, nie można zaś żywić do nikogo pozytywnych uczuć wyłącznie z obowiązku).
Kognitywizm - nonkognitywizm
ognitywizm - nonkognitywizm - czy sądy aksjologiczne mają wartość poznawczą? kognitywiści uważają, że tak, zaś nonkognitywiści, iż nie. Kognitywizm naturalistyczny - wartości, powinności itd są redukowane do wartości naturalnych (naturalne odczucia dobra lub zła), kognitywizm antynaturalistyczny - zdania aksjologiczne odnoszą się do specjalnych jakości aksjologicznych (poznawane na drodze specjalnej intuicji, “6 zmysł’). Nonkognitywizm - oceny moralne i normy są wyrazem emocjonalnego stosunku do tych rzeczy, nie posiadają wartości poznawczych, nie stwierdzają, a wyrażają owe emocje. Emotywizm (odmiana nonkognitywizmu) - nasze oceny i normy etyczne są niczym wykrzykniki (ach, och) przelotnych, aktualnych wrażeń, obiektywie nic nie znaczą.
Subiektywizm - obiektywizm
Subiektywizm - obiektywizm - czy wartości istnieją obiektywnie czy subiektywnie? Subiektywizm - wartości dotyczą odczuć, osobistych przekonań, lęków, indywidualnych właściwości umysłu ; obiektywizm - wartości wchodzą w obiektywną rzeczywistość, niezależnie od naszych zdolności poznawczych, przeżywania czy uznania
