Egzamin Flashcards
Inskrypcja Szapura I (241-272)
- w miejscowości Naqsz-e Rostam niedaleko Persepolis
- trójjęzyczna: średnioperski, partyjski, grecki
- najdłuższa, jedna z najciekawszych w swoich czasach, opowiada o wojnie z Rzymem czasów cesarza Waleriana
- porównywana do Res Gestae Divii Augustii, ale ma realny walor historyczny
- charakter legitymacji poprzez podkreślenie łączności z przodkami (budlowa, tzw. Ka’be Zartoszt, jest jeszcze achemenidzka)
Inskrypcje Kedira (III w.): ogólne informacje
- łącznie kilka na terenie Farsu, w tym obok inskrypcji Szapura I
- głównie dotyczą kariery samego Kerdira oraz tematów doktrynalnych (restauracja ortodoksji zoroastryjskiej w czasach tolerancji religijnej Szapura)
- Kedir jako jedyny miał przywilej kucia obok władcy
Mēnoy
Świat duchowy, tam znajduje się sfera prawdy oraz idee, z których początek wziął świat materialny
Inskrypcja Kedira, „Opowieść o Ardā Wirāzie”
- znajduje się w Naqsz-e Radżab
- opis podróży Kerdira w zaświaty i jego wizja tychże + kilka koncepcji teologicznych
- zupełny brak opisów kary i nagrody
- pięcioetapowa podróż zakończona spotkaniem Ahura Mazdy (jedna z interpretacji)
Zand
Komentarze do Awesty, mocno rozproszone
Kiedy zaczęto kompilować pisma w języku średnioperskim w celu stworzenia „biblioteki” Awesty?
W X w., czas „renesansu awestyjskiego”
Dēnkard (ogólne informacje)
- IX i X wiek
- obszerny zbiór zandów, swoisty wielki przypis do Awesty
- zachowało się do dziś 7 ksiąg
- dzięki streszczeniom daje nam wgląd w zaginione części (np. część 21.)
- odniesienia do rzeczywistości współczesnej autorom (np. polemika z islamem i chrześcijaństwem – zoroastryzm jako „behdin”, najlepsza religia, zoroastryjczycy są behdinān)
Bundahišn
- mniej obszerne od Denkārdu, ok. 250 stron
- powstałe najpewniej na podstawie przekazu ustnego
- dominująco praktyczny charakter (np. zbiór tradycji), dobre źródło historyczne pozwalające na poznanie rzeczywistości mitycznej
- duża część poświęcona kosmologii i kosmogonii
- przetłumaczona na nowoperski przez Bahāra
Dēn
Całość zagregowanej przez lata wiedzy o religii i towarzyszących jej dyskursach ALBO całość dobrych uczynków, które ma popełnić człowiek
Imiona kompilatorów Dēnkardu
Ādurfarnbag Farrohzādeh (mobed), pierwsza połowa IX wieku
Ādurrad Ēmēdān (mobed), przełom IX i X wieku
Jakie tematy pojawiają się w księdze III Dēnkardu?
- polemika ze „złymi” religiami (kisz), a szczególnie z judaizmem
- relacja religii i władzy
- kwestie eschatologiczne
- fragmenty filozoficzne bezpośrednio nawiązujące do „Metafizyki” Arystotelesa (używano jego terminologii)
Literatura gnomiczna
- zawierająca uniwersalne mądrości dotyczące różnych sfer życia i dla osób o różnym statusie
Księga IV (Denkard)
Charakter gnomiczny (kołczingowy), oprócz tego teksty historyczno-kosmogoniczne (powstanie amszaspantów), opis panowania od Dariusza III do Chosroesa II, meteorologia, astronomia, geodezja, kwestie prawne
Dēnkard, V księga
Polemika z muzułmaninem Jakubem ibn Chalidem oraz duchownym chrześcijańskim; pochwała mazdeizmu i zoroastryjskiego dualizmu
Dēnkard, księga VI
Gnomiczna, ale wyraźniej etyczno-moralna („Nie jadaj razem z człowiekiem bogatym!”, „Nie powierzaj tajemnic kobiecie!”)
Dēnkard, księga VI
Życie Zaratusztry, typowa hagiografia
Dēnkard, księga VIII
Streszczenie Awesty znanej w czasach Sasanidów
Dēnkard, księga IX
Rodzaj zandu, głównie objaśnienia Ghat
Škand Gumānig Wizār
- IX wiek
- literatura religijna
- dotarł w trzech różnych wersjach językowych (szczątkowa wersja pahlawi, wersja w alfabecie awestyjskim, sanskryt)
- część I: apologetyczna, prezentacja spuścizny zoroastryjskiej, przestawienie dualizmu
- część II: wyważona polemika z judaizmem, chrześcijaństwem i islamem, ostra krytyka manicheizmu (może w odpowiedzi na konwersje)
- krytyka wiary w gētig (ówczesny ateizm)
Gētig
Świat materialny
Wizidagihā i zādspram („Antologia Zādsprama)
- IX wiek
- literatura religijna, podobny do Bundahišn
- tekst średnioperski
- niektórzy dostrzegają wpływy manichejskie
- kosmogonia, dyskurs makrokosmosu i mikrokosmosu (mikrokosmos to człowiek, jego kondycja i dusza, każdy dzieli się na 4 elementy odpowiadające elementom świata zewnetrznego (materia, dusza, siły życiowe, wiedza), elementy greckiej medycyny
Dādestān i dēnig („Zbiór orzeczeń religijnych”)
- IX wiek
- literatura religijna
- forma pytań i odpowiedzi
- pytania o kondycję człowieka w odniesieniu do innych stworzeń Ahury, jakie czyny są grzeszne i jak je rozpoznać
Šāyest ne šāyest (lub Andarz – handarz)
- literatura religijna
- zachował się w języku pahlawi
- nieznany czas powstania
- napisany na podstawie skompilowanych zandów
- wszystkie codzienne obowiązki wiernego, elementy jurysprudencji, lista grzechów i sposób zadośćuczynienia
Dādestān i mēnoy i xrad
- przyjmuje się, że powstał za Chosroesa I (VI w.): sporo wzmianek o Bizancjum, jeszcze nic o Arabach
- 62 części, każda składa się z pytania i odpowiedzi między pytającym a mędrcem-podróżnikiem
- zbiór praktycznych mądrości: umiarkowanie w jedzeniu i piciu, oddawanie moczu na stojąco, niechodzenie w jednym bucie
- elementy kosmologii
- występuje zoroastryjskie credo
