efe Flashcards
Leksykografia
dział językoznawstwa zajmujący sięteorią i praktyką tworzenia słowników.
prekursor leksykografii w polsce i we włoszech
Doroszewski i Devoto
czym zajmuje sięleksykografia?
zasady doboru haseł słownikowych, metodologia groadzenia i porządkowania materiału - typologii słowników, bada słowniki jako wytwór określonej kultury
Kwalifikatory słownikowe
określenia do jakiej grupy należy dany termin
Definiowanie hasła
polega na znalezieniu wyrażenia możliwie najbardziej zbliżonego znaczeniowo ze znaczeniem hasła
Rodzaje znaczeń wyrazu
-przedmiotowe,-gramatyczne,-etymologiczne,-strukturalne,-stylistyczne,-ekspresywne,-asocjacyjne
Sem
cecha, każda z jednostek znaczeniowych mająca sens tylko będąc z innymi
Semem
zbiór semów; podstawowe znaczenie wyrazów oparte na pewnych cechach
wyrazy autosemantyczne
wyrazy samoznaczące
wyrazy synsemantyczne
same w sobie nie mają znaczenia (przyimki,spójniki)
wyrazy wieloznaczne
jedno zdanie ma wiele znaczeń np. babka
wyrazy jednoznaczne
pojęcia naukowe i liczebniki
Przyczyny zmian znaczenia
- językowe- wyrazy w zestawieniach różnie wpływają na siebie,wpływ językow obcych;
- pozajęzykowe : -historyczne - przedmioty i instytucje zmieniąją się a nazwa pozostaje np. penna, carro
- społeczne - eufemizmy(zmiana wyrażenia które jest niestosowne)
jakie są zmiany znaczenia?
przesunięcie znaczenia, melioracja,pejoratywizacja,repartycja,asymetria
synonimia
kilka różnych form ma identyczne lub podobne znaczenie
synonimy absolutne
mogą występować zamiennie we wszystkich kontekstach bez wprowadzania najmniejszej róznicy znaczeniowej (tra/fra). Występuje zarówno w wypadku zapożyczeń jak i w wyrazach rodzimych.
synonimy częściowe
występują częściej od absolutnych. Ich treść zazębia sięze sobą albo zakres jednego zawiera się w drugim (staruszka-kobieta)
synonimia gramatyczna (przykład)
swojego - swego
synonimia składniowa (przykład)
sono sicura che posso farlo - sono sicura di poter farlo
synonimy znaczeniowe
podkreślają znaczenie opisując przedmiot z róźnych stron
synonimy chronologiczne
archaizm i wyraz współczesny (kontuar - lada)
geosynonimy
w zależności od położenia geograficznego (ziemniaki - pyry)
synonimy środowiskowe
np. przestępcze, młodzieżowe
synonimy stylistyczne
różnią się stylem, zabarwieniem (mądry- światły)
synonimy emocjonalne (przykład)
(dzieciak - pociecha - dziecko)
Antonimy właściwe
dopuszczają formy pośrednie między sobą, stopniują się (ciepły-cieplejszy),dodanie “nie” nie oznacza zaprzeczenia (niezły)
antonimia
przeciwieństwo, odwrotność
antonimy komplementarne
wykluczają się (żywy-martwy). zaprzeczenie jednego oznacza synonim drugiego (nieżywy = martwy )
ze względu na sposób tworzenia antonimów wyróżniamy:
- Antonimy leksykalne- na pierwszy rzut oka nie widać że jedno jest przeciwieństwem drugiego (bello-brutto)
- antonimy gramatyczne- widać od razu że to antonim, powstaje przez zaprzeczenie wyrazu (legale-illegale)
Konwersja
możliwe jest odwrócenie. ojciec-syn, sprzedać-kupić. dzięki temu unikamy powtórzeń. zamiast on mi sprzedał można powiedzieć ja kupiłem.
enantiosemia
kiedy ten sam wyraz ma dwa przeciwstawne znaczenia leksykalne, np. wypożyczyć można komuś i od kogoś..
polisemia
jeden znak językowy ma dwa lub więcej znaczeń, ale pochodzących ze wspólnego źródła.
rodzaje polisemii
- polisemia gwiaździsta- każde nowe znaczenie pochodzi od tego pierwszego (np gdy chodzi o podobieństwo kształtów)
- polisemia łańcuchowa- kolejne znaczenia mają coraz szerzy zakres
homonimia
ta sama forma, inne znaczenie. Homonimy nie należą do tego samego pola, mają inne hasła w słowniku.
rodzaje homonimów
homonimy semantyczne
homonimy etymologiczne
homofonia
zbieżnośc form na płaszczyźnie wymowy, ale pisownia inna (może-morze)
homografia
pisownia taka sama (pesca - pesca / e otwarte i zamkniete)
hiponimia i hiperonimia
hiponim jest jednym z rodzajów hiperonimów. Hiponim:pies,kot,mysz hiperonim: zwierze
polimorfia
istnienie wariantów tego samego wyrazu (ufficio-uffizio)
Zapożyczenia zintegrowane
odmieniają się - treno, bistecca
zapożyczenia niezintegrowane
nie odmieniają się- taxi, privacy, sport
Kalki językowe
szczególny typ zapożyczeń. Wyrazy lub wyrażenia utworzone z rodzimych elementów wg wzoru języka obcego, dlatego trudniej je rozpoznać, bo wyrazy są włoskie ale struktura pochodzi z innego języka.
Rodzaje kalek językowych
- leksykalne: grattacielo, ferrovia
- gramatyczne: wydaje się być (zapożyczamy całe struktury)
- frazeologiczne: wypożyczamy całe wyrażenia
- semantyczne : wyraz zapożyczony od innego zyskuje tam nowe znaczenie i wraca z nim rozszerzając swoje znaczenie w rodzimym języku
zapożyczenia wewnętrzne
zapożyczenia z dialektów. np. risotto, riva, mafia
Podwójna artykulacja
pierwsza artykulacja - wyodrębnienie najmniejszych jednostek, posiadających znaczenie :MONEMY
druga artykulacja - wyodrębnienie fonemów z morfemów
Podział fonemów ze względu na funkcję
leksykalne - rdzenie wyrazów
gramatyczne
fleksyjne-końcówki,przyrostki,
słowotwórcze - przyrostki i przedrostki
Podział fonemów ze względu na pozycję wobec rzdzenia
prefiksy
sufiksy
Podział fonemów ze względu na samodzielność
luźne - samodzielne wyrazy
wiązane - tylko w połączeniu z innymi morfemami
morfemy
najmniejsza grupa fonemów, która niesie ze sobą określone znaczenie i której nie można podzielić na mniejsze jednostki znaczeniowe.
wyraz
najmniejsza, względnie samodzielna i znacząca jdnostka językowa. Morfem nie musi być samodzielny, wyraz musi.
leksem
wyraz rozumiany jako abstrakcyjna forma systemu słownikowego - abstrakcyjne spojrzenie na wyraz. Leksem ma określone znaczenie leksykalne, albo zespół znaczeń jakie może przyjmować (andare, vado, vai , va)
cechy leksemu (co posiada)
- znaczenie leksykalne,
- zespół cech gramatycznych
- zespół form fleksyjnych
leksyka
zbiór elementów leksykalnych danego języka w danym momencie historycznym, używanych przez członków danej społeczności.
leksykologia
dział językoznawstwa, który zajmuje sie słownictwem. Bada ich znaczenie użycie i pochodzenie. Stanowi podstawę dla leksykografii
główne działy leksykologii
- etymologia
- semantyka - znaczenie
- frazeologia - związki wyrazów
- onomazjologia - nazwy i proces ich nadawania
- onomastyka - bada nazwy własne
- toponomastyka - bada nazwy miejsc
- antroponomastyka - bada nazwy osobowe np. nazwiska
Leksykologia diachroniczna
bada zmiany w języku na przestrzeni czasu
leksykologia synchroniczna
opisuje język w danym momencia
frazeologia
dział leksykologii badający ustalone związki wyrazowe charakterystyczne dla języka. Zbiór związków frazeologicznych dla danego języka
związki frazeologiczne
utrwalona konstrukcja kilku wyrazowa, której znaczenia nie da się wyprowadzić ze znaczenia pojedynczych wyrazów.
Idiomy
wyrażenie właściwe tylko danemu językowi, niedające się dosłownie przetłumaczyć na inny język.
Błąd frazeologiczny
nieuzasadnione połączenie ze sobą wyrazów w zwrot, który nie ma sensu i nie istnieje.
źródła frazeologizmów
frazeologizmy naturalne- widzimy coś więc to nazywamy
frazeologizmy konwencjonalne - w miare zgodne frazeologizmy biblijne, mitologiczne, historyczne
varieta’ diacronica
zmiany języka na przestrzeni dziejów.
varieta’ diatopica
odmiana języka zależna od miejsca. Tworzy się język regionalny. istotne są geosynonimy
varieta’ diastratica
związana jest z pozycją społeczną mówiącego. Zależy od płci, wieku, klasy społecznej.
varieta’ diafasica
język prawniczy, polityczny. typowo naukowy, medycyny
varieta’ diamestica
dotyczy środka komunikacji.
varieta’ trasmessa
sms, radio, telewizja,kino
gerghi
język grup zyjących na marginesie społecznym.
Obszary hasła słownikowego
OBSZAR WSTĘPNY : wyraz hasłowy, wymowa,informacja gramatyczna
OBSZAR INFORMACJI SEMANTYCZNEJ I ILUSTRACJI:
-kryterium chronologiczne
-kryterium logiczne ( ręka, prawa ręka wodza )
-kryterium frekwencyjne(od najczęsciej używanego do najrzadziej)
OBSZAR INFORMACJI DODATKOWEJ: synonimy, antonimy,derywaty,odsyłacze
rodzaje definicji znaczenia
- Definicja realno - znaczeniowa
- Definicja strukturalno - znaczeniowa
- Definicja strukturalna
- Definicja zakresowa
- Definicja synonimiczna
- Definicja gramatyczna
- Definicja kognitywna
Sposoby ubogacania języka
egzogeniczne: zapożyczenia
endogeniczne: derywaty ( dodawanie sufiksów i prefiksów), kompozycja (połączenie dwóch lub wiecej wyrazow) dodawanie nowych znaczeń
Kryteria akceptacji nowych wyrazów
Kryterium samowystarczalności
Kryterium systemowe
Kryterium zwyczajowe
Kryterium estetyczne
Derywat
Podstawa słowotwórcza + sufiks. Powstałe słowo ma nowe znaczenie i często ale nie zawsze należy do innej kategorii gramatycznej
Alteraty
powstały wyraz nie zmienia znaczenia w swojej istocie tylko w jakimś aspekcie. Kategoria gramatyczna nigdy sie nie zmienia.
Alteraty fałszywe
Pojawiają się formy które nie mają nic wspólnego z wyrazem którego wydają się być zgrubieniem/zdrobnieniem.
Sufiksoidy
elementy pochodzenia greckiego lub łaciny które mają konkretne znaczenie i dlatego wyrazy z nich powstałe są na pograniczu sufiksacji i kompozycji (prawie nigdy nie występują oddzielnie)
Kompozycja
połączenie dwóch wyrazów które mają już jakieś znaczenie np. jeżozwierz
Derywacja niewłaściwa
polega na tym że przed jakąkolwiek formą stawiamy rodzajnik i powstaje nam rzeczownik, np. potere- il potere
prefiksacja
Stawiamy przed wyrazem przedrostek czyli prefiks i nie zmienia się zasadniczo kategoria gramatyczna. wyjątek to anti-
Formacje parasyntetyczne
wyraz utworzony przez obowiązkowe równoczesne dodanie prefiksu i sufiksu , np. amore - innamorare
Warunki kompozycji
NIEROZDZIELNOŚĆ
NIEPRZEMIENNOŚĆ ELEMENTÓW
JEDNOLITOŚĆSEMANTYCZNA
skróty
skrócone pojedyncze słowa (w tytułach naukowych, listach, datach)
Semantyka
dział nauki o języku zajmujący się znaczeniem wyrazów, związków frazeologicznych, całych zdań.
Semantyka leksykalna
relacje między znaczeniami wyrazów
