Allir Kaflarnir

Question 1

Lögfræði

Answer 1

fræðigrein sem fæst við að lýsa réttinum og skýra hann. Útskýrir á fræðilegan hátt lög og reglur samfélagsins á hverjum tíma, veitir almenna fræðslu um lögskipan ríkja og skoðar grundvallaratriði laga og réttar

Question 2

Lög

Answer 2

: settar réttarreglur, þ.e. lög sem Alþingi hefur samþykkt og forseti staðfest. Lög geta líka verið bráðabirgðalög en þá eru þau sett af forseta og undirrituð af ráðherra.

Question 3

Réttur

Answer 3

: er mun víðara hugtak en lög. Allar réttarreglur, réttindi einstaklinga t.d. kosningaréttur, heiti á ýmsum fræðigreinum t.d.eignaréttur og stjórnsýsluréttur en einnig dómstóll t.d.Hæstiréttur.

Question 4

Réttarreglur

Answer 4

eru leikreglur sem varða sambúð manna, samskipti þeirra og stöðu.

• Réttarreglunum er vanalega skipt í tvo flokka: allsherjarétt og einkarétt. Til allsherjarréttar teljast réttarreglur um skipulag og starfshætti ríkisins og um réttarstöðu einstaklinga gegn ríkinu. Einkaréttur fjallar um réttarstöðu einstaklinga innbyrðis og samskipti þeirra.

Question 5

Réttarheimildir

Answer 5

: stoð eða grundvöllur undir réttarreglu. Þegar dómari eða lögmaður fær mál til úrlausnar verður hann að ráða fram úr málinu eftir þeim réttarreglum sem teljast gildandi réttur og finna viðeigandi réttarreglu. Talin til réttarheimildar eru: Sett lög, Réttarvenja (aðalheimildin), Fordæmi, Lögjöfnun, Meginreglur laga, Eðli máls.

Question 6

Sett lög

Answer 6

eru réttarreglur löggjafarvaldsins með það fara Alþingi og forseti Íslands. Þau má greina í tvennt: stjórnskipunarlög og almenn lög. Auk þess má undir sérstökum kringumstæðum setja bráðabirðalög.

Question 7

Almenn lög

Answer 7

eru sett á Alþingi og forseti undirritar. Lagafrumvarp má ekki samþykkja fyrr en það hefur verið rætt við 3 umræður á Alþingi. Fyrst í gegnum fastanefndir. Í annarri umræðu á að ræða einstakar greinar frumvarpsins og breytingatillögur. Í 3. umræðu er rætt um frumvarpið í heild sinni og lok hennar ræðst frumvarpið í atkvæðagreiðslu.

Question 8

Reglugerðir

Answer 8

eru réttarlægri réttarheimildir en lög sem sett eru af Alþingi. Reglugerð víkur fyrir lögum

Question 9

Bráðabirðalög

Answer 9

lög sem forseti setur á milli þinga þegar brýn nauðsyn ber til. Skilyrði fyrir bráðabirgðalögum eru að Alþingi sitji ekki, að brýna nauðsyn beri til setjingar þeirra og að ákvæði laganna brjóti ekki í bága við ákvæði stjórnarskrárinnar. Þau verða að vera lögð fyrir Alþingi strax og það kemur saman og ef það er ekki samþykkt innan 6 vikna falla þau úr gildi

Question 10

Réttarvenja

Answer 10

byggist á því að menn hafa um langt skeið hagað sér með tilteknum hætti vegna þess að þeir hafa talið sér það heimilt eða skylt. Fer eftir aldur venju, afstöðu almennings til hennar og efni hennar (t.d. telst það venja að vaskur fylgi með í sölu á íbúðarhúsnæði).

Question 11

Fordæmi

Answer 11

: þegar dómsúrlausn hefur gengið um tiltekið réttaratriði sem er ólögfest og hún sé síðar notuð sem fyrirmynd í síðara dómsmáli. (t.d. lögmaður leitar uppi eldri dóma um svipuð álitaefni).

Question 12

Lögjöfnun

Answer 12

Sé ekki til sett réttarregla eða réttarvenja geta dómstólar stundum notað svokallaða lögjöfnun til að leysa úr ágreiningsefninu. Lögjöfnun er fólgin í því að beita settu lagaákvæði um ólögákveðið atriði sem er eðlisskylt því sem rúmast innan setta lagaákvæðisins. Tilvikið sem leysa á úr sé í nokkurs konar tómarúmi.

Question 13

Meginreglur laga

Answer 13

Dómara er skylt að leysa úr máli þó hann geti ekki leitað til þeirra réttarheimilda sem þegar hefur verið fjallað um. Þá reynir dómari að lesa úr tilteknum lagabálki ákveðin stefnumörk eða vilja löggjafans og finna þannig ákveðna grundvallarreglu sem dæmt er eftir.
Tengjast settum lagareglum

Question 14

Eðli máls

Answer 14

þá leysir dómari úr ágreiningi eftir því sem hann telur réttast, skynsamlegast og eðlilegast eftir málavöxtum. Helsti munurinn á milli meginreglna laga og eðli máls er að meginreglur tengjast settum lagareglum en eðli máls höfðar til sanngirni og réttlætiskenndar dómara.

Question 15

Almenn lögskýring

Answer 15

lagaákvæði skýrt beinlínis eftir orðanna hljóðan

Question 16

Þrengjandi lögskýring

Answer 16

efnislegt inntak ákvæðisins er þrengra en orð þess benda til.

Question 17

Rýmkandi lögskýring

Answer 17

efni lagaákvæðisins er rýmra en orð þess gefa til kynna.

Question 18

Gagnályktun

Answer 18

lagaákvæði skýrt á þann hátt að tilvikin sem orðuð eru í ákvæðinu teljast þar tæmandi upptalin og því talið að gagnstæð regla gildi um tilvik sem ekki rúmast innan ákvæðisins.

Question 19

Birting laga

Answer 19

Það verður að birta lög svo að þeim verði beitt. Án þess mundu borgararnir ekki vita réttaröryggi þeirra og hvaða réttindi og skyldur hvíldu á herðum þeirra. Dómsmálaráðuneytið gefur út Stjórnartíðindi einnig Lögbirtingablaðið

Question 20

Löggjafarvald

Answer 20

Stjórnvöld og forseti

Question 21

Dómsvald

Answer 21

Dómendur

Question 22

Þingræðisregland

Answer 22

veldur þvi að æðstu handhafar framkvæmdavaldsins, ráðherrarnir, verða að njóta stuðnings löggjafans til að geta setið í embætti

Question 23

Umboðsvald

Answer 23

merkir að hafa með höndum framkvæmdarvald, t.d. lögreglustjórn, innheimtu opinberra gjalda o.s.frv. Með þeim lögum er dómsvald og framkvæmdarvald að fullu aðskilið.
• Forseti Íslands er þjóðhöfðingi íslenska ríkisins, þjóðkjörinn

Question 24

Forseti Ísland

Answer 24

er þjóðhöfðingi íslenska ríkisins, þjóðkjörinn. Kjörgengir til forseta Íslands eru ríkisborgarar sem eru 35 ára og eldri. Ef forseti getur ekki sinnt störfum vegna veikinda eða einhvers slíks fara handhafar forsetavalds með forsetavaldið, en þeir eru forseti Alþingis, forseti Hæstaréttar og forsætisráðherra. Ráðherrar framkvæma vald forsetans. Lagafrumvörp eru send til forseta til samþykktar. En forseti hefur ekki neitunarvald heldur aðeins synjunarvald þar sem hann hefur það vald til að skjóta lagafrumvarpinu undir þjóðaratkvæði eins og með fjölmiðlafrumvarpið.

Question 25

Ljöggjafarvald

Answer 25

er hjá Alþingi og forseta í sameiningu, hlutverk hans er að setja almennar réttarreglur, lögin, og leggja þar með grundvöllinn að starfi framkvæmdavaldsins og dómstóla

Question 26

Alþingi

Answer 26

starfar í einni málstofu og á Alþingi eiga sæti 63 þjóðkjörnir þingmenn.

Question 27

Kosningaréttur

Answer 27

fellur niður ef Íslendingur gerist ríkisborgari í öðru ríki, en þeir sem gerast íslenskir ríkisborgarar öðlast kosningarétt.

Question 28

Trúfrelsi

Answer 28

Allir eiga rétt á því að stofna trúfélög og iðka trú í samræmi við sannfæringu sína. Einu takmarkanir eru þær að ekki má kenna eða fremja hluti sem eru gagnstæðir góðu siðferði og allsherjarreglu.

Question 29

Jafnrétti

Answer 29

Í stjórnarskránni kemur fram að konur og karla skuli njóta jafnréttis í hvívetna og allir séu jafnir gagnvart lögum án tillits til kynferðis, trúarbragðan, skoðana, þjóðernisuppruna, kynþáttar, litarháttar, efnahags, ætternis eða stöðu að öðru leyti.

Question 30

Persónufrelsi

Answer 30

Engan má svipta frelsi nema með heimild samkvæmt lögum

Question 31

Bann við ómannúðlegri meðferð

Answer 31

Pyndingar og önnur ómannleg eða vanvirðandi meðferð eða refsing er óheimil. Ekki má skylda menn til nauðungavinnu.

Question 32

Afturvirkni refsilaga

Answer 32

Bannað er að hafa refsiákvæði afturvirk, það þýðir að ekki má refsa yfir glæp nema hann hafi verið refsiverður á þeim tíma sem hann var framinn.

Question 33

Réttlát málsmeðferð fyrir dómi

Answer 33

Allir eiga rétt á að fá úrlausn um réttindi sín og skyldur, eða um ákæru á hendur sér um refsiverða háttsemi með réttlátri málsmeðferð innan hæfilegs tíma fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstóli. Hver sá sem borinn er sökum um refsiverða háttsemi skal talinn saklaus þar til sekt hans hefur verið sönnuð.

Question 34

Friðhelgi einkalífs

Answer 34

Allir hljóta friðhelgi einkalífs, heimilis og fjölskyldu. Ekki má gera líkamsrannsókn eða leit á manni, leita í
• húsakynnum hans eða munum, nema sakvæmt dómsúrskurði eða með sérstakri lagaheimild.

Question 35

Sjálfstæði sveitafélaga

Answer 35

Sveitafélög skulu ráða sjálf málefnum sínum eftir því sem lög ákveða. Tekjustofnar sveitafélaga skulu ákveðnir með lögum , svo og réttur þeirra til að ákveða hvort og hvernig þeir eru nýttir.

Question 36

Framkvæmdarvald

Answer 36

táknar fyrst og fremst vald til að halda uppi lögum og allsherjarreglu og umboð til að vera í fyrirsvari fyrir ríkið bæði inn á við og út á við.

Question 37

Helstu grundvallarreglur stjórnsýslulaganna

Answer 37

Hæfi stjórnvalda, leiðbeiningarskylda, Málshraði, Rannsóknarregla, Jafnræðisreglan, Meðalhófsreglan, Upplýsinga-og andmælaréttur, Birtingarreglan, Rökstuðningur stjórnvaldsákvörðunar, afturköllun ákvörðunar, stjórnýslukæra

Question 38

Hæfi Stjórnvalda

Answer 38

Fyrsta atriðið er hæfi stjórnvalds, annars vegar hvað varðar menntun og starfsþekkingu og hins vegar tengsl við aðra. T.d. ef starfsmaður hefur ákveðinn skyldleika við aðila málsins eða ákveðin hagsmunatengsl. Reglur um hæfi eru settar til að tryggja það að ómálefnaleg sjónarmið ráði ekki ferðinni við málsmeðferð og til þess að stuðla að því að þeir sem í hlut eiga og aðrir geti treyst því að stjórnvöld séu hæf og hlutlaus.

Question 39

Leiðbeiningarskylda

Answer 39

Stjórnvaldi sem hefur mál til meðferðar er skylt að veita aðstoð og leiðbeiningar um þau mál sem heyra undir starfssvið þess. Dæmi um leiðbeiningarskyldu er t.d. leyfisumsókn til stjórnvalds til að stunda ákveðna tegund atvinnustarfsemi.

Question 40

Málshraði

Answer 40

Oftast hafa aðilar hagsmuni af því að mál fái hraða afgreiðslu hjá stjórnvaldi. Stundum koma niðurstöður stjórnvalda ekki að gagni nema þær komi innan hæfilegs tíma. Þurfi stjórnvald að leita álits annarra aðila skal það gert án tafar svo að meðferð málsins dragist ekki úr hömlu. Tafir leiða ekki til þess að ákvarðanir teljist ógildar.

Question 41

Rannsóknarregla

Answer 41

Stjórnvöldum er einnig ætlað að sjá til þess að mál sé nægjanlega vel upplýst áður en ákvörðun er tekin. Það þarf að undirbúa málið og rannsaka þannig að málsatvik liggi ljós fyrir þegar ákvörðun er tekin. Mál telst ngilega rannsakað þegar þær upplýsingar sem þarf til að taka rétta ákvörðun liggja fyrir og eins og áður er þetta á ábyrgð stjórnvalds.

Question 42

Jafnræðisregland

Answer 42

Það er grundvallarregla í stjórnsýslunni að gætt sé samræmis og jafnræðis. Þetta þýðir að mál sem eru sambærileg skuli í lagalegau tilliti fá samskonar úrlausn

Question 43

Meðalhófsreglan

Answer 43

Hún á við þegar stjórnvald þarf að taka íþyngjandi ákvörðun. Stjórnvaldákvörðun er sögð íþyngjandi þegar hún leggur skyldur eða kvaðir á herðar manna eða sviptingar á réttindum sem þeir hafa áður öðlast. Dæmi um þetta er þegar bóndi verður að skera niður fé eða þegar aðili sem hefur vínveitingaleyfi er sviptur því.

Question 44

Upplýsinga- og andmælaréttur

Answer 44

Áður en ákvörðun um mál er tekin skal aðili gefinn kostur á að tjá sig um málið og gæta þannig hagsmuna sinna við málsmeðferðina. Með tilkynningaskyldu um meðferð máls er átt við að stjórnvaldi beri að tilkynna aðila um að mál hans sé til meðferðar. Felur í sér þrjú grundvallaratriði:
 Tilkynninguskylda til aðila um meðferð máls
 Rétt aðila til að kynna sér gögn máls
 Rétt aðila til að tjá sig um mál.

Question 45

Birtingarreglan

Answer 45

Þegar stjórnvald hefur tekið ákvörðun í máli skal það tilkynna aðila máls um niðurstöðuna og verður hún þá bindandi fyrir aðila. Það er forsenda fyrir að ðilar geti farið eftir ákvörðuninni að hún sé kynnt þeim.

Question 46

Rökstuðningur stjórnvaldsákvörðunar

Answer 46

Aðilar geta farið fram á að stjórnvald rökstyðji niðurstöðu sína og ef um er að ræða kærumál er stjórnvaldi skylt að rökstyðja niðurstöðu sína. Óska skal eftir rökstuðningi innan 14 daga frá því tilkynning um ákvörðun berst og skal stjónvald svara innan 14 daga.

Question 47

Afturköllun ákvörðunar

Answer 47

Stjórnvöld má breyta ákvörðun sinni þangað til hún hefur verið tilkynnt til aðila máls, eftir þann tíma er aðeins heimilt að breyta augljósum villu í niðurstöðunni og skulu slíkar breytingar tilkynntar tafarlaust. Heimilt er að endurupptaka mál ef ákvörðn stjórnvalds er byggð á röngum eða ófullnægjandi upplýsingum. (Innan eins árs frá því að tilkynnt var um ákvörðunina).

Question 48

Stjórnsýslukæra

Answer 48

Sætti aðili máls sig ekki við stjórnvaldsákvörðun má kæra hana til æðra stjórnvalds og fá hana fellda úr gildi. Almennur frestur til kæru eru 3 mánuðir frá því að ákvörðun var tilkynnt.

Question 49

Upplýsingalögin

Answer 49

taka til stjórnsýslu ríkis og sveitafélaga og hafa að geyma reglur um almennan aðgang fólks að upplýsingum hjá stjórnvöldum. Lögin gera ráð fyrir að stjórnvöldum sé skylt að skrá mál á kerfisbundinn hátt og varðveita málsgögn þannig að þau séu aðgengileg. Með setningu upplýsingalaganna var stjórnsýslan gerð gagnsærri en áður.

Question 50

Gögn undanþegin upplýsingaskyldu

Answer 50

eru t.d. fundargerðir ríkisráðs, minnisgreinar af ráðherrafundum og skjöl sem tekin hafa veriðs aman fyrir slíka fundi. Einnig bréfaskipti stjórnvalda við sérfróða menn til afnota í dómsmáli, vinnuskjöl, umsóknir um störf hjá ríki eða sveitafélagi. Ekki er skylt að veita skjöl sem innihalda fjármál einstaklinga t.d.

Question 51

Sýslumenn

Answer 51

fara hver í sínu umdæmi með stjórnsýslu ríkissins eftir því sem lög og reglugerðir mæla fyrir um. Veigamikil verkefni sýslumanna falla utan stjórnsýslulaganna en það eru þinglýsingar, aðfarargerðir, nauðungarsala, skipti dánarbúa, kyrrsetning og lögbann.

Question 52

Lögbókandagerðir

Answer 52

eru opinber staðfesting á því að efni tiltekins skjals kveður á um t.d. erfðaskrá eða skuldabréf. Lögbómandi getur verið kvaddur til að staðfesta að atburður hafi átt sér stað eða athöfn hafi farið fram með tilteknum hætti, t.d. er fulltrúi sýslumanns ávallt viðstaddur útdrátt í Happdrætti Háskóla Íslands og Lottó. (Undir verkahring sýslumanns).

Question 53

Umboðsmaður Alþingis

Answer 53

Þeir sem telja brotið á sér í stjórnsýslunni eiga rétt til þess að skjóta máli sínu til umboðsmanns Alþingis. Umboðsmaður Alþingis hefur það hutverk í umboði Alþingis að hafa eftirlit með stjórnsýslu ríkis og sveitarfélaga í þeim tilgangi að tryggja rétt borgaranna gagnvart stjórnvöldum landsins.

Question 54

Kvörtun

Answer 54

Sá sem vill kvarta til umboðsmanns verður að skila skriflegri kvörtun ásamt sönnunargögnum í málinu. Kvörtun verður að berast innan árs frá því mál er til lykta leitt hjá stjórnvöldum. Umboðsmaður á að tilkynna viðkomandi stjórnvaldi kvörtun sem hann fær strax nema hætta sé á að það geri erfitt fyrir rannsókn málsins. Eftir kvörtun kemst umboðsmaður annað hvort að þeirri niðurstöðu að málefnið gefi ekki tilefni til nánari athugunar eða tekur málið til meðferðar og líkur því annað hvort með

Question 55

Ríkisendurskoðun

Answer 55

Meginhlutverk hennar er að annast endurskoðun hjá ríkisstofnunum og þeim aðilum öðrum sem hafa með höndum rekstur eða fjárvörslu á vegum ríkissins og hafa eftirlit með framkvæmd fjárlaga. (t.d. endurskoða ríkisreikninga, reikninga stofnana, sjóða o.fl).

Question 56

Stjórnsýsluendurskoðun

Answer 56

Ríkisendurskoðun getur framkvæmt stjórnsýsluendurskoðun hjá ríkisaðilum. Í slíkri endurskoðun felst að könnuð sé meðferð og nýting á ríkisfé. Tilgangur er að hvetja til aukinnar hagsýni.

Question 57

Réttarfar

Answer 57

er sú fræðigrein lögfræði sem fjallar um réttarreglur varðandi dómstóla og meðferð mála fyrir dómi. Dómstólum er skylt að leysa úr þeim réttarágreiningi sem undir þá er borinn.

Question 58

Fullnustugerðir

Answer 58

eru aðfarargerðir. kyrrsetning og lögbann

Question 59

Opinber mál

Answer 59

eru þau mál sem handhafar ríkisvaldsins höfða á hendur mönnum til refsingar lögum samkvæmt. Öll önnur dómsmál teljast einkamál

Question 60

Málsforræðisreglan

Answer 60

er ein helsta meginregla einkamálaréttarfarsins en samkvæmt henni eru það aðilarnir sjálfir, sem ýmist eru einstaklingar eða persónur að lögum (fyriræki, einahlutafélög..) sem ákveða hvaða kröfur skuli gerðar, hvaða göng lögð fram og hvort á þeim er byggt, hvaða vitni verði leidd fram o.s.frv.

Question 61

Þingfesting

Answer 61

er upphaf meðferðar máls fyrir dómstólum og þá hefjast venjuleg fyrstu samskipti dómara og aðila. Ef stefndi mætir ekki við þingfestinguna má hann búast við því að svokallaður

Question 62

Útivistardómur

Answer 62

Það þýðir að málið er dæmt eftir kröfum stefnanda.

Question 63

Sönnun

Answer 63

merkir í daglegu tali að leiða rétt og nægileg rök að staðhæfingu.

Question 64

Afbrigðileg málsmeðferð

Answer 64

, nokkru einamál sæta afbrigðilegri meðferð, en það eru t.d. barnfaðernismál eða önnur mál varðandi börn, hjúskaparmá o.fl. Í dómsmálum sem snerta börn skal dómþing háð fyrir luktum dyrum.

Question 65

Gertæki

Answer 65

eru slík brot að dómhöfum og öðrum eigendum þvinga skuldara til efnda og slík brot geta varðar refsingu.

Question 66

Fullnustugerðir

Answer 66

Aðfaragerðir, kyrrsetning og lögbann eru þvingunarráðstafanir sem stjórnvöld beita til að knýja fram eða tryggja efndir á skyldum sem á mönnum hvíla eða til varnar gegn ólögmætu atferli.

Question 67

Aðfaragerðir

Answer 67

Fjárnám
Útburðargerð
innsetningargerð

Question 68

Útburðargerð

Answer 68

nefnist það þegar aðfaraheimild kveður á um skyldu gerðarþola til að víkja af fasteign eða að láta gerðarbeiðanda af hendi umráð hennar eða fjarlægja hluti af henni.

Question 69

Innsetningargerð

Answer 69

nefnist það þegar aðfaraheimild kveður á um skyldu gerðarþola til að veita gerðarbeiðanda umráð lausafjár eða annarra hluta en eignarheimild yfir fasteign.

Question 70

Beinar aðfaragerðir

Answer 70

eru útburðar- og innsetningargerðir án undangengis dóms eða réttarsáttar. Tilgangur beinna aðfaragerða er að fullnægja skýlausum rétti gerðarbeiðanda til umráða yfir fasteign eða munum, án þess að hann þurfi áður að leita til dómstóla.

Question 71

Bráðabirgðaaðgerðir

Answer 71

Þá er átt við aðgerðir til bráðabirgða og er gripið til þessara úrræða ef hætta þykir á að athöfn raski með ólögmætum hætti rétti gerðarbeiðanda, meðan leitað er úrlausna dómstóla. Bráðabirgaaðgerðir eru oft kyrrsetning eða lögbann.

Question 72

Kyrrsetning

Answer 72

. Í henni felst að sýslumaður tekur veð til bráðabirgða í eignum skuldara að kröfu skuldareiganda í þeim tilgangi að koma í veg fyrir að skuldari geti ráðstafað þeim áður en dómur fæst um köfuna og hægt er að gera fjárnám í eignum.

Question 73

Lögbann

Answer 73

Markmið þess er að stöðva eða fyrirbyggja með skjótum hætti tilteknar athafnir einstaklings eða lögaðila sem raska eða eru líklegar til að raska lögvörðum rétti manns á meðan beðið er dóms. Dæmi er t.d. að banna nágranna að halda áfram að byggja hús ef talið er að húsið skagi inn á lóð næsta manns.

Question 74

Löggeymsla

Answer 74

er skyld kyrrsetningargerð, en sú aðgerð miðar að því að leggja hald á eignir skuldara þegar áfrýjun máls til Hæstaréttar kemur í veg fyrir að gerðarbeiðandi geti gert gjárnám í eigum gerðarþola á meðan beðið er eftir dómi.

Question 75

Ógjaldfær

Answer 75

Þegar skuldari getur ekki greitt gjaldfallnar skuldir sínar telst hann ógjaldfær.

Question 76

Greiðslustöðvun

Answer 76

Er þegar skuldari sem á í verulegum greiðsluerfiðleikum og vill freista þess að koma nýrri skipan á fjármál sín með aðstoð lögmanns eða löggilts endurskoðanda og vill tímabundna greiðslustöðvun. Skuldari á að gefast ráðrúm til að athuga fjárhagsstöðu sína og gera áætlanir

Question 77

Nauðasamningur

Answer 77

á það sammerkt með greiðslustöðvun að markmið hans er að ráða bót á ógjaldfærni skuldarans, án þess að til gjaldþrotaskipta komi. Nauðasamningur er veittur með úrskurði hjá héraðsdómara.

Question 78

Sakamál

Answer 78

eru öll þau mál sem handhafar ríkisvaldsins, ákæruvaldið, höfða á hendur mönnum til refsingar, lögumsamkvæmt.

Question 79

Héraðssaksóknari

Answer 79

höfðar sakamál vegna alvarlegra afbrota, eins og stórfelld fíkniefnabrot, manndráp, kynferðisbrot og fleira.

Question 80

Meðferð sakamáls

Answer 80

Meðferð sakamáls má skipta í rannsókn, ákærustig og dómsmeðferð.

Question 81

Ákærandi í sakamáli eru (3)

Answer 81

ríkissaksóknari, héraðssaksóknari eða lögreglustjóri

Question 82

Gerðardómur

Answer 82

er lögbundinn eða samningsbundinn úrskurðaraðili á einkaréttarsviðinu um ágreining sem annars ætti að sæta úrlausn almennra dómstóla. Kostir gerðardóms eru þeir að mál fá oft fljótari afgreiðslu fyrir gerðardómi og reynt að velja þá sem hafa sérþekkingu á tilteknu sviði. Gerðardómur er heldur ekki opinber og má halda leyndum. Ókostur er t.d. að ekki er tryggt að málsmeðferð sé eins vönduð og almenn dómstólameðferð. Einnig semji menn um gerðardómsmeðferð afsala þeir sé þar með vernd hinna almennu dómstóla og getur slíkur samningur bakað mönnum réttarmissi. Gerðardómur á að vera skriflegur og rökstuddur.

Question 83

Fasteign

Answer 83

er skilgreint sem afmarkaður hluti lands ásamt eðlilegum hlutum þess, lífrænum og ólífrænum, og þeim mannvirkjum sem varanlega er við landið skeytt.

Question 84

Lausafé

Answer 84

eru allar þær eignir sem ekki teljast fasteignir. (Líka hús sem bara ekki eru föst við jörðina heldur færanleg).

Question 85

Kaup

Answer 85

er gagnkvæmur samningur þar sem seljandi lætur af hendi eða lofar að láta af hendi einhverja eign til kaupanda, sem greiðir eða lofar að greiða seljanda peninga sem endurgjald fyrir eignina.

Question 86

Staðarkaup

Answer 86

Ef samið er um að hlut á að senda ber seljandi ábyrgð á hlutnum þangað til að kaupandi hefur veitt hlutnum móttöku.

Question 87

Sendingakaup

Answer 87

ef samið er um að það eigi að flytja hlutinn til kaupanda, þá telst hluturinn afhentur þegar hann er kominn til flytjanda. Seljandi verður að láta kaupanda vita ef hlutur er ekki tryggður í sendingu.

Question 88

Neytendakaup

Answer 88

Þá telst hlutur afhentur þegar kaupandi hefur veitt honum viðtöku. Trassi neytandi að ná í hlut sem tilbúinn er til afhendingar er hans áhætta.

Question 89

Áhættuskipti

Answer 89

Áhættan af því að söluhlutur farist er hjá seljanda þar til hann hefur skilað hlutnum af sér eða afhent hann.

Question 90

Eiginleikar söluhlutar

Answer 90

Hlutur skal vera í samræmi við samning aðila. Reynist eiginleikar söluhlutar ekki í samræmi ákvæði kauplaganna telst hann vera gallaður.

Question 91

Gallaður hlutur

Answer 91

Hlutur telst gallaður ef hann svarar ekki til þeirra upplýsinga sem seljandi hefur gefið um hann, einnig ef seljandi hefur við kaupin vanrækt að gefa upplýsingar um atriði sem verulegu máli skipta varðandi hlutinn eða not hans og seljandi hlaut að þekkja og svo í þriðja lagi ef ástand söluhlutar er mun verri en kaupandi hafði ástæðu til að ætla miðað við kaupverð

Question 92

Þjónustukaup

Answer 92

er lögin gilda um hvers kyns samninga um kaup á þjónustu sem veitt neytendum í atvinnuskyni þegar þjónustan felur m.a. í sér vinnu við lausafjármuni eins og bifreiðaviðgerðir, vinnu við fasteignir, t.d. við pípulagnir, geymslu á lausafjármunum eins og búslóðageymsla og ráðgjafarþjónustu í tengslum við vinnu við fasteignir, t.d. þjónusta arkitekts.
ófrávíkjanleg,, leggja áherslu á það, algeng krossaspurning.

Question 93

Fjármunaréttur

Answer 93

er ein efnismesta fjölskrúðugasta grein lögfræðinnar enda fjallar hann um fjárréttindi manna og fjármálagerninga á sviðieinaréttar og geymir því flestar réttarreglur um efnahagsleg samskipti manna.

Question 94

Samningaréttur

Answer 94

er ein af undirgreinum fjármunaréttar

Question 95

Rétthæfi

Answer 95

Hæfileikinn til að geta átt réttindi og borið skyldur, þ.e. hæfi til að vera réttaraðili. Rétthæfi manna hefst við fæðingu og lýkur við dauða manns.

Question 96

Gerhæfi

Answer 96

er skilgreint sem heimild eða hæfi manna til að ráðstafa réttindum sínum sjálfir og til að takast á herðar skuldbindingar á eigin spýtur. Menn öðlast gerhæfi um 18 ára aldur

Question 97

Lögræði

Answer 97

er ein grein gerhæfis og er skilgreint sem sá sem er bæði sjálfráða og fjárráða er lögráða en menn verða lögráða 18 ára

Question 98

Sjálfráða maður ræður

Answer 98

o Persónulegum högum sínum, t.d. varðandi dvalarstað.
o Vinnusamningum
o Sjálfsaflafé

Question 99

löggerningur

Answer 99

er hvers konar viljayfirlýsing manna sem ætlað er að stofna rétt (t.d. kaupa bíl), breyta rétti (skilmálabreyting á láni) eða fella niður rétt (aflýsing á láni).

Question 100

Loforð

Answer 100

er viljayfirlýsing manns, er felur í sér skuldbindingu af hans hálfu, og er beint til annars manns, eins eða fleiri og er komin til vitundar hans fyrir tilstilli loforðsgjafans.

Question 101

Skylirði loforðs

Answer 101

o Viljayfirlýsing loforðsgjafans.
o Skuldbinding af hálfu loforðsgjafa (skuldbundinn til að gefa Hringnum 500.000).
o Beint til annars manns: Verður að fara til loforðsmótttakanda.
o Komin til vitundar loforðsmótttakanda. Má ekki liggja ólesið á skrifborði mótttakanda.
o Fyrir tilstilli loforðsgjafa. Loforðsgjafi verður sjálfur að koma loforðinu til loforðsmóttakanda.

Question 102

Tilboð

Answer 102

loforð sem á eftir að samþyggja

Question 103

Afturköllun

Answer 103

er gild ef hún kemur til gagnaðila áður eða samtímis því að tilboðið kom til vitundar hans. Afturköllunin er gild þó svo að tilboðsmóttakandinn hafi ekki kynnt sér hana, það nægir að afturköllunin sé komin til hans.

Question 104

Formreglur

Answer 104

Samkvæmt íslenskum rétti eru löggerningur almennt ekki formbundnir. Meginreglan er að samningar eru ekki formbundnir, þ.e. munnlegir samningar jafngilda skriflegum.

Question 105

Rafrænir samningar

Answer 105

: samningar sem eru gerðir rafrænt, gildir það að sé undirskrift skilyrði réttaráhrifa þá skuli fullgild rafræn undirskrift ætíð fullnægja slíku skilyrði.

Question 106

Umboðsmennska

Answer 106

er fólgin í því að umboðsmaður gerir löggerninga í nafni annars manns, umbjóðandans, gagnvart þriðja manni (viðsemjandanum), samkvæmt heimild frá umbjóðanda. Umboðsmaðurinn verður ekki sjálfur bundinn við þann löggerning sem stofnast milli umbjóðanda og viðsemjanda.

Question 107

Samningur í skjóli umboðs

Answer 107

Samningur sem umboðsmaður gerir við viðsemjanda bindur umbjóðandann en ekki umboðsmanninn. Nema að umboðsmaður gerist sekur um brot.

Question 108

Umsýsla

Answer 108

er það þegar umsýslumaður gerir samninga gagnvart viðsemjanda í eigin nafni (sem er gagnstætt umboði) en fyrir reikning umsýsluveitanda samkvæmt heimild frá honum. Um er að ræða tvo samninga: umsýslusamningur milli umsýsluveitanda og umsýslumanns og samningur milli umsýslumanns og viðsemjanda

Question 109

Skyldur og réttindi umsýslumanns

Answer 109

Umsýslumauður verður bundinn gagnvart viðsemjanda vegna þeirra samninga sem hann gerir í skjóli umsýslusamnings. Sé vara sem er seld í umsýslu gölluð snýr viðsemjandi sér að umsýslumanni með kröfuna. Umsýslumaður á þá endurkröfurétt umsýsluveitanda enda er það hann sem ber fjárhagslega áhættu og þann fjárhagslega hagnað sem leiðir af viðskiptum við viðsemjanda í heild. Umsýslumaður er því í raun milligöngumaður sem tekur ákveðna þóknun fyrir að koma á viðskiptum.

Question 110

Tilboðssafnarar

Answer 110

(agentar eða sölumenn) eru menn sem safna tilboðum fyrir annan mann í hans nafni. Fasteigna- og bílasalar eru tilboðssafnarar en um þá gilda sérstakar reglur. Oft er þetta maður sem er að safna tilboðum fyrir frænku sína út á landi sem er að selja bílinn sinn í Reykjavík.

Question 111

Umboðssöluviðskipti

Answer 111

gilda um viðskipti í umboðssölu sem eiga sér stað milli Íslands og annarra ríkja (varð til í kjölfar EES). Í lögunum er umboðssölumaður milliliður sem starfar sjálfstætt og hefur ótímabundna heimilt til að semja um kaup eða sölu á vörum og þjónustu sem veitt er í því sambandi fyrir hönd annars aðila, umbjóðanda, samkvæmt samningi þeirra á milli. Heimildin skal vera varanleg.

Question 112

Ógildur löggerningur

Answer 112

Samningur telst ógildur ef hann hvorki skapar þau réttaráhrif sem efni hans vísar til né heldur getur orðið grundvöllur að skaðabótum

Question 113

Til þess að samningur telst ógildur

Answer 113

o verða aðilar samnings að hafa hæfi til að skuldbinda sig.
o Samningur verður að lýsa vilja samningsaðila
o Samningurinn verður að vera gerður á löglegan hátt
o Efni samnings verður að vera löglegt.

Question 114

Ógildingarástæður samninga

Answer 114

Gerhæfisskortur, nauðung, svik, misneyting, fölsun, viljaskortur, óheiðarleiki, forsendur.

Question 115

Málamyndagerningur

Answer 115

Er samningur sem er eins og venjulegur samningur en hinsvegar er svo um samið milli samningsaðila að samningurinn skuli hafa önnur réttaráhrif en hann hljóðar beinlínis um eða alls engin áhrif.

Question 116

Formgallar

Answer 116

Sumir samningar þurfa að lúta ákveðnu formi, t.d. víxlar og tékkar.

Question 117

Sifjaréttur

Answer 117

fjallar um þær réttarreglur sem sérstaklega varða fjölskyldusambönd.

Question 118

Hjúskapur

Answer 118

Samband tveggja einstaklinga af gagnstæðu kyni, byggt á loforði þeirra og er ætlað að standa á meðan bæði hjón lifa.

Question 119

Séreign

Answer 119

Hvort hjón ræður svo eitt yfir hjúskapareign sinni og ábyrgist með henni einungis sínar skuldir. (til eru • Séreign hjóna koma hinsvegar ekki til skipta við skilnað en þá á hvort hjóna um sig rétt á helmingi af hreinum hjúskapareignum hins, bæði eignum og skuldum.

Question 120

Kaupmáli

Answer 120

Eftir að hjón eru gift öðlast hvort hjóna um sig hjúskaparétt yfir öllu sem er keypt eftir giftingu. Hinsvegar ef hjón semja um að eignir verði séreign annars hvors, að þá nefnist slíkur samningur kaupmáli

Question 121

Skilnaður að borði og sæng

Answer 121

með honum er stefnt að því að gefa fólki umhugsunartíma áður en að endanlegum skilnaði, lögskilnaði, kemur. Skiptingu eigna eða bús verður að vera gerð áður en skilnaður að borði og sæng er gefinn út.

Question 122

Faðernisreglan

Answer 122

Samkvæmt henni telst eiginmaður eða sambúðarmaður móður, faðir þeirra barna sem hún elur í hjúskapnum eða sambúðinni. Lögfræðingar kalla þessa reglu pater-est-regluna.

Question 123

Neytendakaup

Answer 123

eru kaup á fasteign af seljanda þegar salan er liður í atvinnustarfsemi hans og eignin aðallega ætluð til persónulegra afnota fyrir kaupanada.

Question 124

Munurinn á fasteign og lausafé

Answer 124

er sá að fasteign er þegar húsnæði td. sumarbústaður varanlega skeyttur við land að því er varðar ytri frágang og réttindi til landsins, en lausafé er t.d þegar bústaðurinn er án lóðarréttinda og er seldur til flutnings og hægt að færa á milli staða.

Question 125

Þinglýsing

Answer 125

er opinber skráning á réttindum manna og lögaðila yfir fasteignum og öðrum eignum. Með því njóta þau réttarverndar gagnvart þriðja manni. Þinglýsing er skilyrði fyrir því að hann njóti verndar gagnvart skuldheimtumönnum fyrri eigenda og grandlausum aðilum. Einsskonar sönnun og staðfesting á því að einstaklingurinn eigi þessa eign. Réttaráhrif þinglýsingar miðast við þann dag sem sjaldið er lagt inn til sýslumanns.

Question 126

Veðmálabækur

Answer 126

innihalda upplýsingar um fasteignir í landinu

Question 127

Kvöð

Answer 127

þýðir venjulega það að eigandi fasteignar verður að þola notkun annars manns eða annarra á fasteigninni, t.d. að rafveitan hafi heimild til að setja lítið hús undir spennistöð á lóð hans.

Question 128

Aflýsing

Answer 128

Þegar skuldabréf sem þinglýst hefur verið er að fullu greitt ber að aflýsa það. Til þess að upplýsa það að skuldin hvíli ekki lengur á eigninni

Question 129

Krafa

Answer 129

lögvarin heimild manns til að krefjast þess af öðrum aðila (kröfuhafa) að hann geri e-ð eða láti e-ð ógert.

Question 130

Lögvarin heimild

Answer 130

heimild er lögvarin þegar hún er þess efnis að ágreiningur um hana verði borin fyrir dómstóla. Bæmi um kröfur sem eru ekki lögvarðar eru t.d. innheimtukröfur vegna fíkniefnaskulda.

Question 131

Skuld

Answer 131

einhliða skylda skuldara til að greiða kröfuhafa peninga eða önnur verðmæti.

Question 132

Pro rata (að hlut)

Answer 132

þá er rétti/skyldu skipt á milli aðilakröfuréttarsambandsins þannig að hver fyrir sig eigi sinn hluta af réttindum eða beri sinn hluta af skyldunni. (Jón og Gunna taka saman lán upp á 1000 kr. En hvort um sig á að borga 500, bankinn getur aðeins krafið Jón um 500 og Gunnu um 500).

Question 133

Solidarísk ábyrgð (óskipt ábyrgð)

Answer 133

hver einstakur kröfuhafi getur krafið skuldarana um alla greiðsluna. “einn fyrir alla, allir fyrir einn”. Ef einn skuldarinn lendir í því að greiða alla kröfuna fyrir hina, þá eignast hann endurkröfurétt á hendur hinum skuldurunum

Question 134

Traustkenning

Answer 134

gengur út á að “að orð skuli standa” og byggir viðskiptalífið á því.

Question 135

Viljakenning

Answer 135

þá er lagt áherslu á vilja loforðsgjafa til að skuldbinda sig.

Question 136

Samþykki loforðs

Answer 136

Samningur er loforð sem hefur verið samþykkt. Loforð er grundvöllur samnings, en þá þarf að samþykkja loforðið.

Question 137

Ógild loforð

Answer 137

sama og ógilding samnings

Question 138

Vanefndir skuldara

Answer 138

Skylda skuldarans er að greiða á réttum stað og réttum tíma, annars er um vanefnd af hans hálfu að ræða. Helstu vanefndirnar eru: greiðsludráttur, gallar, ómöguleiki og vanheimild.

Question 139

Úrræði kröfuhafa

Answer 139

ef skuldari borgar ekki skuld sína getur kröfuhafinn valið úr nokkrum vanefndaúrræðum: Krefjast efnda in natura(skuldari efni skyldu sína eins og um var samið), rifta samningi, krefjast skaðabóta.

Question 140

Aðilaskipti að kröfuréttindum

Answer 140

geta verið með tvennu móti: Nýr kröfuhafi kemur í stað fyrri eða að nýr skuldari kemur í stað fyrri. Ef skuldaraskipti eiga sér stað verður kröfuhafi að samþykkja það, það kallast skuldskeyting. Hinsvegar þarf ekki samþykki skuldara um kröfuhafaskipti.

Question 141

Kröfum má skipta í tvo flokka

Answer 141

Almennar kröfur, og viðskiptabréfskröfur, sem eru t.d. Skuldabréf, víxlar, hlutabréf, farmskírteini og aðrar kröfur sem ganga manna í milli í viðskiptum, en almennar kröfur eru allar hinar.