ADRAN A Flashcards
Ystyr aml-ddiwylliannol
Cymdeithas lle mae nifer o diwylliannau gwahanol
Ystyr diwylliant
Gwerthoedd normau ac arferion cymdeithasol
- diwylliant yn hyblyg ac yn newid dros amser (e.e. Agweddau tuag at rhywioldeb yn gwahanol heddiw o gymharu â’r DU yn yr 1950au
Ystyr is-diwylliant
Diwylliant o fewn diwylliant e.e. Yn ysgol mae yna “goths” ac wedyn pobl poblogaidd
Ystyr Lluniad cymdeithasol
Rhywbeth sydd wedi’i creu gan y cymdeithas e.e. Ysgol
Bodau dynol yn dysgu sut i ymddwyn mewn bywyd…
Ond gall ymddygiad sy’n cael ei dysgu amrywio ar ddraws diwylliannau gwahanol e.e. Vietnam = bwyta â’i dwylo
Ffactorau amrywiaeth diwylliannol
Iaith
Dillad
Symbolau
Ystyr normau
- Rhywbeth rydyn ni fel cyndeithas wedu cytuni arno i fod yn arferol
- Rheolau nad yw’n swyddogaethol
- plant ifanc yn DYSGU rhai normau yn ystod CYMDEITHASOLIAETH
- Rydyn ni i gyd yn dysgu normau gwahanol yn ystod ein bywydau
e.e. Wedi dysgu ‘fire drills’ o flwyddyn 7 ac ymlaen. - Normau yn cael ei ddysgu trwy wylio ymddygiad pobl o’n cwmpas
Ystyr hunaniaeth
Beth sy’n wneud ni yn ni
Beth yw barnau yr rhan fwyaf o bobl ar bobl o diwylliannau arall sydd â normau gwahanol?
Mae pobl yn meddwl fod normau y diwylliant arall yn rhyfedd
E.e. Gwelodd MARGARET MEAD fod pobl tchambuli gyda normau anarferol fel menywod in eillio (shave) eu pennau ac nad ydyn nhw’n gwisgo gemwaith, ond bod dynion yn gwisgo addurniadau ac yn cyrlio’u gwallt
Cymdeithasoli i swyddogaethwyr
- Cytunodd **Parsons (1996) ** a Durkheim (1892) fod pobl yn dysgu normau a gwerthoedd cyffredin trwy cymdeithasoli
- gall hyn olygu cymdeithasoli cynradd (sy’n digwydd o fewn teulu), neu gymdeithasoli eilaidd, sy’n digwydd wrth i bobl rhyngweithio a’r byd ehangach
Cymdeithasoli i ** marcswyr**
- cymdeithasoli yn arwain at pobl yn dysgu’r normau a’r gwerthoedd diwylliannol sydd o fudd i’r dosbarth llywodraethol
- roedd ** Zaretsky (1976)** yn dadlau fod ufuddhau a chydymfurffio yn bwysig i’r dosbarth llywodraethol, gan fod hyn yn gwneud y dosbarth gweithiol yn haws ei reoli
- yn syml, mae marcswyr yn dweud fod cymdeithasoli yn ffordd o reoli pobl i dderbyn cymdeithas anghyfartal
Cymdeithasoli i ffeministiaid
- daeth Oakley (1974a,1974b) a Greer (1970) i’r casgliad fod cymdeithas yn batriarchaidd ac yn gweithio er budd dynion
-mae cymdeithasoli yn dysgu plant i dderbyn rolau rywedd = mae menywod yn israddol
Cymdeithasoli i ôl-fodernwyr
- dweud mai pob un ohonon ni’n llunio ein hunaniaeth ein hunain trwy wneud dewisiadau penodol
- Ym marn Derrida (1967) mae cymdeithas yn cynnig amrywiaeth o ddewisiadau a normau
- mae ein profiadau personol yn ein harwain i ddewis ein hunaniaeth a dethol rolau draddodiadau ac arferion ein cymdeithas
Cymdeithasoli i **rhyngweithiadwyr **
- mae pobl yn ymddwyn fel mae pobl yn disgwyl iddyn nhw ymddwyn
- barn **Goffman (1963) ** = mae sawl ymddygiad disgwyliedig y mae’n rhaid i ni ddysgu cydymfurffio ag ef ym mhob sefyllfa gymdeithasol y byddwn ni ynddi
- yn syml mae nhw’n dweud fod cymdeithasoli yn broses o ddysgu oddi wrth bobl eraill, gan ddatblygu barn bersonol am yr hunan ar yr un pryd , sy’n seiliedig ar ymatebion pobl eraill
Cymdeithasoli i ‘r **Dde Newydd **
- mae’r dde newydd yn datblygu safbwyntiau **swyddogaethol ** am gymdeithasoli
- honni fod rhai trefniadau teuluol yn well nag eraill o ran trosglwyddo normau disgwyliedig cymdeithas
E.e. Mae well gan y Dde newydd deuluoedd cnewyllol sy’n cynnwys rhieni o’r naill rhyw sydd mewn perthynas hirdymor - hefyd yn dweud fod cymdeithasoli gwael, yn enwedig o fam sengl, yn arwain at ddatblygu normau a gwerthoedd sy’n niweidio’r person, ac mae hyn yn cyfrannu at broblemau cymdeithasol ac emosiynol
Ystyr manipiwleiddio o modelau rôl
Mae rhieni yn pwysleisio ymddygiad sy’n briodol ar gyfer rhywedd eu plant
E.e. Mae rhieni yn gorfodi bechgyn ifanc i chwarae â pethau ystraddbol gwrywaidd fel “action-man”, ac yn orfodi merched ifanc i chwarae a pethau ystradebol benywaidd fel “barbie dolls”
Ystyr sianeli (modelau rôl)
Caidd plant eu sianelu i weithgareddau sy’n briodol ar gyfer eu rhywedd
Iaith (modelau rôl)
Mae’r ffordd rydyn ni’n siarad a bechgyn a merched yn wahanol, ac mae’n atgyfnerthu disgwyliadau
Gweithgareddau (modelau rôl)
Mae disgwyl i fechgyn a merched gymryd rhan mewn gweithgareddau gwahanol
Barn **Boas (1996) ar ddiwylliannau
Mae’n dweud fod diwylliannau yn wahanol OND yn gyfartal, felly bydd syniadau nad yw’n cael ei derbyn mewn rhai diwylliannau, yn cael ei derbyn fel norm yn diwylliannau arall, serch hynny mae nhw dal yn gyfartal.
Amrywiaeth diwylliannol, esiamplau
Mae rôl rywedd yn gallu amrywio ar ddraws diwylliannau
300 iaith gwahanol yn Llundain
(Amrywiaeth diwylliannol yn amlwg iawn yn y DU)
Wood et al (2009) - amrywiaeth diwylliannol
Dweud fod amrywiaeth diwylliannol yn ased (defnyddiol, o mantais)
Beth sy’n digwydd i bobl nad yw’n dilyn normau cymdeithas?
Mae SANCSIYNAU (gosb) yn erbyn pobl sy’n torri normau yn amrywio o gael eich ddieithrio (alienated), i gosb ffisegol neu pobl yn gwaeddu.
Enghreifftiau o normau ymddygiad cyhoeddus
- ysgwyd llaw pan fyddwch chi’n cwrdd â rhywun
- dim yn eistedd ar bwys unrhyw un yn y sinema
- bod yn caredig i’r henoed e.e. Dal drws
- dweud ‘os gwelwch yn dda’ wrth gofyn am rywbeth a ‘diolch’ wrth derbyn rhywbeth
Beth gall digwydd os nad oes trefn cymdeithasol
- ‘Chaos’
- ANOMI (gair groeg am gymdeithas heb trefn)
Damncaniaeth natur (natur yn erbyn magwraeth)
- yn ôl biolegwyr (a rhai seicolegwyr), cyfansoddiad genetig ac anghenion a dymuniadau biolegol sy’n rheoli pobl.
- e.e. Mae dynion yn ymosodol ac egniol oherwydd y mae nhw’n dynion ac wedi ei eni fel dynion.
- mae bioleg ond yn gallu esbonio nider cyfyngedig o bethau
Damcaniaeth magwraeth (natur yn erbyn magwraeth)
- dweud fod cymdeithas yn bwysicach na bioleg
- cyfeirio at y proses o fagu plentyn
- ymddygiad pobl yn newid dros amser
- Er fod rhai yn cael ei eni fel (e.e.) bechgyn, mae cymdeithasoli yn dysgu nhw sut i ymddwyn gan anghofio am yr ffeithiau biolegol
Prif ffactorau diwylliant
- Dillad a Gwisgoedd
- Credoau ac arferion crefyddol
- Iaith a tafodiaeth
- Treftadaeth (hanes/tradoddiadau)
- ffurfiau ac arddulliau cerddorol
- bwydydd a bwyta
- normau ac ymddygiad disgwyliedig
Ystyr Gwerthoedd
- beth rydyn ni’n meddwl yw’r ymddygiad cywir i ddangos mewn gymdeithas e.e. Defnyddio iaith addas o gwmpas plant
-credoau a barnau moesetol sy’n cael eu dal gan y rhan fwyaf o bobl mewn gymdeithas ac felly’n tebygol i’r diwylliant hwnnw - Gall gwerthoedd gwithredu tu ôl i normau, h.y. Os rydych chi’n gwybod y gwerthoedd, rydych chi’n gallu gweithio allan y norma e.e:
Gwerth = parch
Ac felly
Norm = peidio fod yn anghwrtais i bobl
Enghraifft o bwysigrwydd gwerthoedd (TED TALK - RASHAD HEDGEPETH)
- wedi tyfu lan â normau anarferol e.e. Pobl yn saethu pobl ac ati = o ganlyniad nad oedd ganndo llawer o werthoedd da
- anodd iawn Rashad Hedgepeth gweld y byd mewn ffordd positif, ac felly’n anodd i garedigrwydd fod yn un o werthoedd Rashad Hedgepeth
Pwysigrwydd Gwerthoedd
- sicrhau sefydlogrwydd o fewn grwpiau
- mae gwerthoedd yn cefnogi rheolau a gyfreithiau e.e. Gyfraith y DU wedi cael ei creu yn seiliedig a’r beibl, enghraifft o hyn yw’r deg gorchymyn yn dweud i beidio dwyn ac felly mae dwyn yn erbyn y gyfraith yn y DU.
Mathau o ddiwylliannau - diwylliant isel
- cyfeirio at y prif diwylliant mewn cymdeithas
- normau a gwerthoedd y diwylliant hyn = caiff ei gweld fel y rhai mwyaf cyffredin a derbyniol
- oherwydd mae gymaint o bobl yn rhan o’r diwylliant isel, hyn yw’r prif diwylliant mewn cymdeithas ac felly gyda mwy o bŵer
Leavis (Macswyr) yn dadlau mae’r diwylliant isel yn golygu nad oes rhaid i bobl ddatblygu meddyliau annibynnol ond yn hytrach maent yn aelodau goddefol o dyrfa enfawr lle mae pawb yn yr un peth
ENGHRAIFFT o hyn yw pêl droed…
- tocyn = £50-£100
- dosbarth gweithiol fel arfer yw’r cynulleidfa
- amser hamdden
- buddio cwmniau mawr
Mathau o ddiwylliannau - Diwylliant Uchel
- caiff ei weld fel diwylliant elitaidd
- angen lefel arbennig o ddeallusrwydd ac addysg i werthfawrogi diwylliant uchel
- caiff ei gysylltu gyda phobl o’r dosbarthiadau uchaf
Cymdeithasegwyr Marcsaidd, Bourdieu yn dweud mai’r unig rheswm ystyrir diwylliant uchel yn ‘well’ yw oherwydd mai’r dosbarth uwch sy’n dominyddu’r gymdeithas ac felly daw’r gwerthoedd yma’n dominyddol
- hefyd yn credu mae’r unig rheswm fod plant dosbarth canol yn gwneud yn well yn y system addysg yw nid oherwydd eu bod yn fwy galluog ond oherwydd fodd ganddynt fwy o gyfalaf diwylliannol
Gyfalaf diwylliannol = “The cultural knowledge that serves as currency that helps us navigate culture and alters our experiences and the opportunities available to us”.
Beth yw sancsiynau?
- angen sicrhau trefn mewn cymdeithas er mwyn iddo allu parhau
- sancsiynau yn gorfodi normau mewn cymdeithas
- sancsiynau yw gweithredau sydd naill ai’n annog neu beidio annog ffordd o ymddwyn
Sancsiynau positif (diffiniad ac enghreifftiau)
Gwobrwyo pobl am gydymffurfio i’r normau
Ffurfiol
- gwobrau cymdeithasol
- bonws ariannol
- cymhwysiant diwylliant (social inclusion)
Anffurfiol
- gwobrau
- dathlu
- tystysgrif
Sancsiynau negatif (diffiniad ac enghreifftiau)
Cosbi’r rhai sy’n gwyro o’r norm
Ffurfiol
- carchar
- dirwy (fine)
- arestio
Anffurfiol
- siomedigaeth
- beirniadaeth (criticism)
- anghymeradwyiaeth
- cymryd pethau chi’n mwynhau
- stopio fod yn ffrindiau
Beth yw’r 2 fath o statws?
- Statws a bennwyd
- Statws a enillir
Ystyr ‘statws a bennwyd’
- statws hyn wedi cael ei etifeddu
- ddi-newid a sefydlog
- e.e. Cael ei eni fel menyw = cael ei weld fel rhywun â statws is na dynion
Ystyr ‘statws a enillir’
- cynnwys elfen o ddewis
- e.e. Mae person yn dewis fod yn athro
- mewn cymdeithas feritocrataidd (cymdeithas deg, agored) gall person enill statws drwy waith caled.
Rolau
Gyda phob statws mae set o ddisgwyliadau (normau mae’r person gyda’r statws yma i fod i ddilyn)
= Dyma beth yw RÔL
- Yn debyg i bobl sydd â statws wedi’i setio, mae gan bawb rôl wedi’i setio.
Enghraifft o rywun yn cam-defnyddio ei rôl
HAROLD SHIPMAN
- dod o brydain
- lladdwr cyfresoo
- wedi lladd 250 o bobl
- “trust me i’m a doctor”