6. kafli - næringarnám

Question 1

Hvað er næring?

Answer 1

• samheiti þeirra efna sem lífverur þarfnast til að vaxa og dafna
• næringarþarfir eru mismunandi
  -einnig mismunandi hvernig lífverur taka til sín næringu

Question 2

Hver eru 5 ríki lífvera ?

Answer 2

1. Gerlaríki
2. frumverur
3. svepparíki
4. plönturíki
5. dýraríki

Question 3

Hvaða lífverur eru frumbjarga og hverjar eru ófrumbjarga ?

Answer 3

frumbjarga lífverur eru sjálfum sér nægar um næringu t.d. plöntur. ófrumbjarga lífverur fá næringu annarsstaðar

Question 4

Hvað er dreifkjörnungur?

Answer 4

lífverur sem hafa ekki frumukjarna. Frumuvegg, grænukorn.

Question 5

Hvað er heilkjörnungur?

Answer 5

lífverur með frumukjarna, frumuhimnu.

Question 6

Hvaða lífverur eru dreifkjörnungar og hvaða eru heilkjörnungar ?

Answer 6

Dreifkjörnungar: bakteríur og fornbakteríur.
Heilkjörnungar: sveppir, plöntur, dýr og frumdýr.

Question 7

Næringarnám

Answer 7

hvernig lífverur taka til sín næringu

Question 8

Næringarþarfir grænnar plöntu

Answer 8

Vatn H2O, Koldíoxíð CO2 og steinefni.

Question 9

Helstu hlutar plantna

Answer 9

Rót, stönglar og lauf

Question 10

HV rótar

Answer 10

Halda plöntunni fastri í jörðinni og að taka upp næringarefni úr jarðvegi - vatn og steinefni. Á rótunum eru rótarhár.

Question 11

HV stöngla

Answer 11

Bera uppi laufblöðin, leiða vatn og önnur næringarefni á milli rótar og laufa. Hafa æðastrengi, viðaræðar og sáldæðar.

Question 12

Rótarhár

Answer 12

taka inn vatn og önnur leyst steinefni, berast úr einni frumu yfir í aðra uns þau berast yfir í viðaræðarnar

Question 13

Viðaræðar

Answer 13

flytja vatn og steinefni upp stöngulin í laufblaðið, eru úr dauðum frumum. undirþrýstingur og rótarþrýstingur

Question 14

Sáldæðar

Answer 14

flytja lífrænu efnin upp og niður plöntuna, eru úr lifandi frumum, á frumuveggjunum eru göt/sáld.

Question 15

Loftaugu

Answer 15

upptaka koldíoxíðs CO2, Losun súrefnis og útgufun vatns.

Question 16

Ljóstillífun skiptis í hvaða tvö ferli?

Answer 16

Ljósháðaferlið: Ljósrof, Ljósóháða ferlið: kalvinhringurinn

Question 17

Ljósháða ferlið:

Answer 17

Háð ljósi, ljós skín á grænukornin og veldur því að H2O sundrast í vetni og súrefni, súrefnið losnar sem O2, orkan í vetninu fer í að breyta (ADP) í (ATP).

Question 18

Ljósóháða ferlið:

Answer 18

getur farið fram í myrkri ef rétt hráefni eru til staðar, Orkuríka vetnið í NADPH gengur í samband við CO2, myndar svo sykur C3H6O3 og úr því myndar plantan öll önnur lífræn efni sem hún þarfnast.

Question 19

hvenær eru loftaugu opin og hvenær lokuð ?

Answer 19

opin þegar að það er kalt og lokuð þegar það er heitt.

Question 20

Hvernig opnast og lokast loftaugu ?

Answer 20

jjjj

Question 21

Hvers vegna opnast og lokast loftaugu?

Answer 21

þau opnast til að sleppa lofti með hráefnum ljóstillífunar, og lokast þegar

Question 22

Hver eru hráefni ljóstillífunar?

Answer 22

vatn+koldíoxíð+sólarorka = C6H12O6+O2

Question 23

Hverjar eru afurðir ljóstillífunar ?

Answer 23

sykur og súrefni

Question 24

nauðsynleg steinefni

Answer 24

kalsíum, fosfór, járn, sink og joð en meiri þörf er fyrir natríum, kalíum og klór

Question 25

snefilefni

Answer 25

frumefni sem mjög lítið er af í líkamanum

Question 26

Orkuþörf

Answer 26

orkan sem þarf til brennslu við efnaskipti öndunar í frumunum .

Question 27

ómissandi amínósýrur

Answer 27

9 af 20, frumur mannslíkamans geta ekki framleitt, verða að vera í fæðu. Getum ekki geymt

Question 28

Ómissandi fitusýrur

Answer 28

líkaminn getur framleitt flestar í lifrinni, fjölómettaðar fitusýrur, notað við framleiðslu prostaglandíns.

Question 29

Vítamín-Óf

Answer 29

öll önnur ómissandi lífræn efni, fituleysanleg og vatnsleysanleg.

Question 30

fituleysanleg vítamín

Answer 30

A, D, E, K - vítamín

Question 31

vatnsleysanleg vítamín

Answer 31

öll hin vítamínin - C og B t.d

Question 32

temprun á neyslu

Answer 32

sérstakar taugastöðvar gefa boð um svengd og mettun í randkerfi og víðar í heilanum, í undirstúkunni eru svengdar- og mettunarstöðvar.

Question 33

matráður

Answer 33

stjórnkerfið sem tempra neyslu matar og drykkja

Question 34

Skammtímatemprun

Answer 34

soltinn maður eða dýr hættir að neyta matar eða drykkja þegar ákveðinni mettun er náð, Magafylli = þenslunemar í maga og skeifugörn senda boð um mettun, Hormón = insúlín dregur úr sultarkennd og að tyggja kallar fram mettunarkennd

Question 35

Langtímatemprun

Answer 35

orka fæðu=orka sem líkaminn notar, félagsvenjur

Question 36

mölun

Answer 36

Fastri samhangandi fæðu er sundrað án þess að efnasamsetningin breytist. Dæmi: Matur er tugginn og vöðvasamdrættir í meltingarfærum.

Question 37

Efnamelting

Answer 37

Flóknum lífrænum efnasamböndum fæðunnar er sundrað og þeim breytt í einfaldari sambönd.

Question 38

melting

Answer 38

niðurbrot stórra fæðusameinda í minni sem eru aðgengilegri líkamsfrumum, þ.e sundrun fæðu að hægt sé að taka hana upp í blóðrás

Question 39

frásog

Answer 39

flutningur fæðusameinda úr meltingarvegi í blóðrás

Question 40

Innanfrumumelting

Answer 40

frumdýr taka inn bakteríur og smáar agnir með innhverfingu. leysibólur sendar á vettvang og innihald innhverfingarinnar melt. fæða melt innan frumunnar

Question 41

Utanfrumu melting

Answer 41

flest vefdýr sem hafa munn og endaþarm, armslanga - flatormur - spendýr

Question 42

hlutverk meltingarkerfis

Answer 42

1. innbyrða fæðu - borða
2. brjóta niður fæðu í næringarefni - melting
3. taka upp næringarefni - þarmar
4. fjarlægja ómelt efni - úrgangur

Question 43

vélræn melting

Answer 43

mölun fæðu með vöðvaafli - > tyggja - gerist í munni

Question 44

efnamelting

Answer 44

flóknari sameindir brotnar niður í einfaldari með hjálp ensíma, prótín klofin í amínósýrur, fjölsykrur klofnar í glúkósa

Question 45

ensím

Answer 45

eru prótein sem eru sérhæfð til að hvetja efnahvörf, nýtast aftur og eyðast ekki.

Question 46

Hverjir eru helstu flokkar næringarefna?

Answer 46

Steinefni, Vítamín, Fita, kolvetni og prótein

Question 47

Aðallíffæri meltingarkerfi manna

Answer 47

Munnur, kok, vélinda, magi, skeifugörn, smáþarmar, ristill og endaþarmur.

Question 48

Aukalíffæri meltingarkerfi manna

Answer 48

Tennur, tunga, munnvatnskirtlar, lifur, gallblaðra og briskirtill

Question 49

munnur

Answer 49

Skref 1. fæða tugginn, munnvatn bleytir fæðu og auðveldar kyngingu, amylasi sundrar fjölsykrum.

Question 50

Kok

Answer 50

Skref 2. fæða fer frá munni í munnkok svo niður í barkakýliskok og að lokum niður í vélinda.

Question 51

Vélinda

Answer 51

Skref. 3, tengir kok við maga, í veggjum vélindans eru rákóttir- og sléttir vöðvar, ósjálfrátt

Question 52

Magi

Answer 52

Skref. 4, malar fæðuna og blandar hana magasafa, geymir og skammtar fæðuvelling niður í skeifugörn, 3 vöðvalög.

Question 53

Hvað inniheldur magasafi ?

Answer 53

Magasýru, pepsín, slím og gastrín.

Question 54

Skeifugörn

Answer 54

Skref. 5, upphaf smáþarma þar sem melting fer aðallega fram, Gall og Brissafi

Question 55

Lifur

Answer 55

staðsett undir þind, hægra megin í kviðarholi, skiptist í hægra og vinstra lifrablað og lifrablöð skiptast í lifrableðla.Myndar brissafa

Question 56

Gallblaðra

Answer 56

staðsett fyrir aftan hægra lifrarblaðið, myndar gall, sundrar fitu í smáa fitudropa,

Question 57

Hlutverk lifrinnar

Answer 57

1. heldur styrk glúkósa í blóði réttum
2. Geymsla, geymir gkýkógen í kornfrumum, breytir umframmagni af glýkógeni í fitu, geymir fituleysanleg vítamín.
3. Próteinframleiðsla, flest blóðprótein.
4. Losar líkamann við ýmis úrgangsefni, þvag, vefjakorn gleypa bakteríur.
5. myndar gall sem er síðan geymt í gallblöðrunni.

Question 58

Briskirtill

Answer 58

myndar insúlín og gkúkagon, blandaður kirtill fyrir aftan maga,