2.7 - math o belydriad

Question 1

rhif proton (Z)

Answer 1

y nifer o protonau yn y niwclews

Question 2

rhif niwcleon (A)

Answer 2

nifer o protonau + nifer y niwtronau yn y niwclews

Question 3

isotop

Answer 3

• ffurf gwahanol ar elfen benodol

- yr un nifer o protonau ond nifer gwahanol o niwtronau

Question 4

gronynnau alffa (α)

Answer 4

• 2 proton + 2 niwtron → niwclews heliwm
• gwefr positif
• trwm o’i cymharu a beta
• teithio hyd at 1/10 o fuanedd golau
• ioneiddio’n gryf
• papur yn ei hamsugno
• yn cael ei phlygu gan meysydd magnetig a thrydanol

Question 5

gronynnau beta (β)

Answer 5

• un electron
• gwefr negatif
• ysgafn iawn
• teithio hyd at 9/10 o fuanedd golau
• ioneiddio’n wan
• 5mm o alwminiwm yn ei hamsugno
• cael ei phlygu’n gryf gan feysydd magnetig a thrydanol

Question 6

pelydrau gama (γ)

Answer 6

• tonau electromagnetig
• dim gwefr
• dim mas
• teithio ar fuanedd golau
• ioneiddio’n wan iawn
• plwm trwchus neu graffit yn ei hamsugno
• ddim yn cael ei plygu gan feysydd magnetig na trydanol

Question 7

pam ydi niwclysau atomig ansefydlog yn allyrru ymbelydrau?

Answer 7

mae allyriannau ymbelydrol o niwclysau atomig ansefydlog yn digwydd oherwydd diffyg cydbwysedd rhwng niferoedd y protonau a’r niwtronau

Question 8

pam ydi gwastraff gorsafoedd pwer niwclear a meddygaeth niwclear yn ymbelydrol ac yn dal i fod yn ymbelydrol am amser hir?

Answer 8

mae’n aros yn ymbelydrol am amser hir oherwydd gall rhai gwastraff niwclear cael hanner oes hir

Question 9

gwaredu gwastraff niwclear

Answer 9

• ymbelydredd isel → mewn drymiau wedi amgylchynu â choncrit, ac mewn safleoedd tirlenwi wedi’u leinio â chlai
• ymbelydredd canolig → cymysgu â choncrit a’i roi mewn drwm dur gwrthstaen mewn storfa bwrpasol
• ymbelydredd uchel → storio dan ddaear mewn pyllau mawr am 20 mlynedd, yna ei roi mewn casgenni storio mewn storfeydd tanddaearol pwrpasol lle mae aer yn gallu cylchredeg i gael gwared ar y gwres sy’n cael ei gynhyrchu

Question 10

ffynonellau ymbelydredd cefndir naturiol

Answer 10

• pelydrau cosmig → ymbelydredd sy’n cyrraedd y Ddaear o’r gofod
• creigiau a phridd → mae rhai creigiau yn ymbelydrol ac yn rhyddhau nwy radon ymbelydrol
• pethau byw → mae planhigion yn amsugno defnyddiau ymbelydrol o’r pridd ac mae’r rhain yn symud i fyny’r gadwyn fwyd

Question 11

ffynonellau ymbelydredd cefndir artiffisial

Answer 11

• pelydrau-X meddygol
• alldafliad ymbelydrol o brofi arfau niwclear
• gwastraff ymbelydrol o atomfeydd

Question 12

beth sy’n digwydd yn ystod dadfeiliad niwclear?

Answer 12

mae nifer o atomau ymbelydrol yn lleihau dros amser oherwydd mae’r atomau yn dadfeilio i ffurfio niwclews mwy sefydlog, sydd ddim yn ymbelydrol