ძველი მსოფლიო - შუამდინარეთი

Question 1

ასურეთის მიერ პირველი იმპერიის შექმნის მცდელობა

Question 2

რა ქვია შუამდინარეთს (შუამდინარეთის რეგიონს) მეორენაირად?

Answer 2

მესოპოტამია

Question 3

რა ქვია შუამდინარეთს ძველქართულად?

Answer 3

უჟიკეთი

Question 4

რომელ მდინარეებს შორის მდებარეობს შუამდინარეთი?

Answer 4

ტიგროსი და ევფრატი

Question 5

დღევანდელი რომელი ქვეყნების ტერიტორიაზე მდებარეობდა შუამდინარეთი?

Answer 5

ერაყი, სირიის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილი, ირანისა და თურქეთის მცირე ტერიტორიები.

Question 6

ყველაზე ძველი ცივილიზაცია?

Answer 6

შუმერი (დასაწყისსი არსებობდა ჰალაფებისა და უბეიდიანების პარალელურად)

Question 7

შუმერების სავარაუდო გამოგონებები?

Answer 7

ბორბალი, დამწერლობა, ირიგაცია, სამართალი - კანონი

Question 8

შუმერების არსებობის პერიოდი?

Answer 8

ძვ. წ. VI - ძვ. წ. III ათასწლეულებში.

Question 9

შუამდინარეთში ცივილიზაციის დაბადების საფუძველი?

Answer 9

ადამიანის მიერ სამხრეთ შუამდინარეთის ათვისება დაიწყო ძვ. წ. VI ათასწლეულში. VI - V ათასწლეულებში რეგიონში ძალიან ცოტა იყო მიწათმოქმედებისთვის ვარგისი მიწები. მხოლოდ ძვ. წ. IV ათასწლეულისთვის დაიწყეს ტომებმა გაერთიანება და ევფრატის ნაპირებზე ირიგაციული სისტემების შექმნა. საირიგაციო სისტემის შექმნამ გამოიწვია მოსავლის ზრდა და პროდუქციის დაგროვების შესაძლებლობა, რასაც თავის მხრივ მოჰყვა შრომის დიფერენციაცია და მოგვიანებით, კლასების ჩამოყალიბება.

Question 10

შუმერული დამწერლობის დაბადების საფუძველი?

Answer 10

ტაძრები ასრულებდა არა მხოლოდ რელიგიურ ფუნქციას, არამედ იყო საზოგადოებრივი ცხოვრების ცენტრი. აქვე ინახებოდა მოსავლის მარაგი. დაახლოებით ძვ. წ. 3000 - ძვ. წ. 2900 წლებში ტაძრების მეურნეობა იმდენად გართულდა, რომ საჭირო გახდა უფრო რთული აღრიცხვის სისტემის შემუშავება, რამაც განაპირობა დამწერლობის შექმნა.

Question 11

პირველი შუმერული ქალაქის დაბადების საფუძველი?

Answer 11

დაიწყო დასახლებების ზრდა. ძვ. წ. III ათასწლეულის დასაწყისში დიდ დასახლებებს, სადაც ტაძრებიც იყო, გალავნები შემოარტყეს და ასე წარმოიშვა პირველი ქალაქები.

Question 12

რა მასალაზე/მასალით კეთდებოდა პირველი წარწერები?

Answer 12

თიხის ფილებზე ლერწმით

Question 13

რატომ ქონდა ლურსმების ფორმა დამწერლობას?

Answer 13

თიხის ფირფიტაზე რთული იყოს სხვა ფორმების ამოკვეთა

Question 14

რა არის ძირითადად აღწერილი ფირფიტებზე?

Answer 14

თავიდან, და დიდხანს, ძვ. წ. 2400 წლამდე მხოლოდ ციფრებს და პროდუქციას ინიშნავდნენ. მხოლოდ მოგვიანებით მოიფიქრეს სხვა ინფორმაციის ჩაწერაც. ლურსმული დამწერლობით გრამატიკული ფორმების სრულად გადმოცემა ალბათ შეუძლებელია და მხოლოდ საგნებს და მოქმედებებს აღნიშნავს.

ძვ. წ. III ათასწლეულის ბოლოს შუმერებმა შექმნეს ერთგვარი პრიმიტიული ისტორია, ე. წ. „მეფეთა სიები“. ამ სიაში მოხვდნენ არა მხოლოდ ისტორიული, არამედ მითური პერსონაჟებიც. სია ვერ დაიკვეხნიდა ვერც სიზუსტით, რადგან ზოგი მეფეები არა ერთი მეორეს მიყოლებით მეფობდნენ, არამედ პარალელურად, ზოგი მეფე კი არა უმაღლესი ქურუმიც იყო.
დაიბადა პირველი ბიუროკრატიული სახელმწიფოს პირველი კანონთა კრებული ურუკაგინას კოდექსი რეფერენსდება ხოლმე, მაგრამ არაა ნაპოვნი. პირველი ჩანაწერები ნაპოვნია ურუნამოს მეფობისას)

Question 15

რას ეძახდნენ მესოპოტამიელები (შუმერები) თავის თავს?

Answer 15

მესოპოტამიელის თვითდასახელება იყო „შავთავიანი“, შუმერულად „ùĝ saĝ gíg-ga“, აქადურად „ცალმატ-კაქადი“.

Question 16

რომელი ცნობილი ნაწარმოებები არსებობს შუმერულად?

Answer 16

შუმერული ლიტერატურის ყველაზე ცნობილი ძეგლია გილგამეშის ეპოსი. ეს არის ლეგენდების კრებული ძვ. წ. XXVII საუკუნის ურუქის მეფის გილგამეშის გმირობების შესახებ, რომელიც, მოგვიანებით, აქადურად ითარგმნა. ამ ეპოსში არის უთნაფიშთიმის ამბავი, რომელიც გადაურჩა წარღვნას. სწორედ ეს ლეგენდაა ბიბლიური ნოეს პროტოტიპი.

Question 17

როგორ თანაარსებობდნენ შუმერები და აქადნელები

Answer 17

ათასწლელების განმავლობაში თანაარსებობდნენ დიდი ომების გარეშე, რადგან არ არსებობდა სახელმწიფოები. ძირითადი კონფლიქტები პატარა დასახლებებს არ სცდებოდა, სავარაუდოდ

Question 18

როგორ აღმოაჩინეს შუმერები?

Answer 18

პირველად შუმერების შესახებ შეიტყვეს ასირიული ლურსმული ფირფიტებიდან XIX საუკუნეში. ასევე აღმოჩენილ იქნა უცნობ ენაზე დაწერილი ფირფიტები. ლინგვისტებმა „გამოთვალეს“, რომ ეს უცნობი შუმერული ენაა და რადგან არსებობს შუმერული ენა, უნდა ეარსებათ შუმერებსაც. ამის შემდეგ არქეოლოგებმა დაიწყეს შუმერების არსებობის დამამტკიცებელი საბუთების ძებნა შუამდინარეთში და მალე იპოვეს კიდეც.

Question 19

აქადის იმპერია?

Answer 19

აქადის იმპერია იყო ქალაქ აქადის (ჩრდილოეთ შუმერეთი) გარშემო ჩამოყალიბებული სახელმწიფო და პირველი იმპერია მსოფლიოში. აქადის იმპერიის დამფუძნებლად სარგონ ძველი მიიჩნევა. იმპერიამ იარსება ძვ. წ. 2350 - ძვ. წ. 2150 წლებში. სახელმწიფო მმართველობის ენად რჩებოდა შუმერული, (ზოგან წერია, რომ აქადური იყო შუმერული დამწერლობით) ხოლო სალაპარაკო ენად ძლიერდებოდა აქადური (ერთ-ერთი სემიტური ენა)

Question 20

აქადური ენა?

Answer 20

აქვს ორი დიალექტი - ასურული (ჩვ. წ.-მდე VII საუკუნემდე) და ბაბილონური (პირველი ათასწლეულის ბოლომდე).

Question 21

ბაბილონის მდებარეობა და მნიშვნელობა?

Answer 21

ძვ. წ. III ათასწლეულის მე-2 ნახევარი – ძვ. წ. IV საუკუნე. მდებარეობდა შუამდინარეთში, მდ. ევფრატის ნაპირზე. მისი ნანგრევები ბაღდადიდან 80 კმ სამხრეთითაა.
აქ შექმნილმა ახალმა საკულტო ეპოსმა სამყაროს შექმნის შესახებ („ენუმა ელიშ“), განამტკიცა წარმოდგენა ქალაქ ბაბილონზე, როგორც მსოფლიოს კოსმოლოგიურ და თეოლოგიურ ცენტრზე.

Question 22

ბაბილონური რუკა?

Answer 22

მასზე დედამიწა წარმოდგენილია, როგორც ოკეანეში მოცურავე მრგვალი დისკო; ცენტრში ქალაქი ბაბილონია მართკუთხედის ფორმაში. მდ. ევფრატი, რომელიც წრეს ზევიდან ქვევით კვეთს, ქალაქს ორ ნაწილად ჰყოფს.

Question 23

ბაბილონის მნიშვნელოვანი ისტურიული მოვლენები?

Answer 23

ქალაქისათვის ყველაზე ტრაგიკული მოვლენა აღმოჩნდა ძვ. წ. 689 წელს ბაბილონელთა ურჩობისაგან განრისხებული ასურეთის მეფის, სინახერიბის ბრძანება, რომლის თანახმადაც ბაბილონი დაანგრიეს და აღგავეს პირისაგან მიწისა.

მხოლოდ VII საუკუნის ბოლოს შეძლო ბაბილონეთმა ასურეთის ბატონობისაგან განთავისუფლება. ასურეთის მეფის ნაცვალი ბაბილონეთში, ქალდეელი ნაბუფალასარი განუდგა ასურეთს და თავი ბაბილონეთის მეფედ გამოაცხადა. ასურეთის წინააღმდეგ იგი მიდიელებს შეუკავშირდა. ასურეთის დაცემის შემდეგ, კიაქსართან ერთად გაიყო ასურეთის ტერიტორია. ასე შეიქმნა ახალი ბაბილონის სამეფო, რომელიც განსაკუთრებით გაძლიერდა ნაბოფალასარის მემკვიდრის ნაბუქოდონოსორ II-ის (ძვ. წ. 604 - ძვ. წ. 562) ზეობაში. დაპყრობითს ომებს ძირითადად სირიისა და პალესტინის წინააღმდეგ აწარმოებდა. ძვ. წ. 586 წელს ნაბუქოდონოსორ II-მ დაანგრია იერუსალიმი და ბაბილონეთში გადაასახლა 70 ათ. ებრაელი (ე. წ. ბაბილონის ტყვეობა), წარმატებით ილაშქრა ეგვიპტელების წინააღმდეგ და უზრუნველყო ბაბილონეთის უშიშროება (პალესტინის სამხრეთ საზღვარზე). ამ პერიოდში ბაბილონეთი მიდიასთან ერთად წინა აზიის უძლიერესი სახელმწიფო იყო.
თითქმის მთელი წინა აზია დაიპყრო გაძლიერებულმა აქემენიდთა სახელმწიფომ. ძვ. წ. 539 წელს ბაბილონს, კიროს II მიადგა.

Question 24

ასერეთის არსებობის პერიოდი?

Answer 24

სახელმწიფო დღევანდელი ერაყის ტერიტორიაზე. ჩამოყალიბდა ძვ. წ. II ათასწლეულში შუამდინარეთის ჩრდილოეთ ნაწილში და იარსება ძვ. წ. VII საუკუნის ბოლომდ

Question 25

მსგავსება და განსხვავება ასურეთსა და ბაბილონს შორის?

Answer 25

მოსახლეობა ეთნიკურად, ენით, კულტურით დიდად არ განსხვავდებოდა ბაბილონის მოსახლეობისაგან. სემიტურ ენათა ოჯახში შემავალი ასურული ენა აქადური ენის დიალექტია.

ასურელები თაყვანს სცემდნენ ბაბილონის ღვთაებათა მთელ პანთეონს, თუმცა მის სათავეში აყენებდნენ საკუთარ ასურელ ღვთაებას — ასურს. ამ ღვთაების სახელი ერქვა სახელმწიფოს დედაქალაქს, ხოლო მთელი ქვეყანა „ასურის ქვეყნად“, ე. ი. ასურეთად იწოდებოდა

Question 26

ვინ იყო კიროს მე-2?

Answer 26

კიროს II დიდი (ძვ. სპარს. Kūruš, ბაბილ. Kuraš; დ. დაახ. ძვ. წ. 590 ან 576 — ძვ. წ. 530) — სპარსეთის იმპერიის დამფუძნებელი, აქამენიდთა დინასტიის პირველი წარმომადგენელი. ჯერ დაიპყრო მიდია გადაწყვდა ბალკანეთსა და ინდოეთსაც

Question 27

რას ნიშნავს ირანი?

Answer 27

ქვეყნის სახელწოდება მომდინარეობს ძველი არიანადან - „არიელების ქვეყანა“ (პროტო-ინდოევროპულ ენაზე „არია“ სიტყვას ზოგადი მნიშვნელობაა „კეთილშობილი“ ან „თავისუფალი“). ეს ტერმინი იხმარებოდა სასანიანთა სახელმწიფოს ძირითადი ნაწილის აღსანიშნავად. თვითონ ირანელები თავის ქვეყანას ყოველთვის ამ სახელით მოიხსენიებდნენ, ევროპელებმა კი სპარსეთი (Persia) შეარქვეს ცენტრალური ოლქის ფარსის ანუ პარსის სახელის მიხედვით. 1935 წელს ქვეყნის ხელისუფლებამ მიმართა მსოფლიოს სახელმწიფოებს, რომ იგი ოფიციალურად მოეხსენიებინათ, როგორც ირანი.

Question 28

ირანული სახელმწიფოები?

Answer 28

ელამი
მიდია

აქამენიდები
სელევკიდები
პართია
სასანიანთა
საფარიდები
სეფიანები
აფშარიდები
ყაჯარები

სელევკიდების იმპერია - ირანის ტერიტორიაზე, მაგრამ მაკედონელის შემდეგ დაიკავა მისმა მხედრთმთავარმა. ანუ ირანული იმპერია არ იყო. (Seleucid Empire)

პართიის იმპერია (247 BCE–224 CE): გაძლიერდა მაკედონიის შემდგომი სილუსიდების (Seleucid Empire) გადავარდნის შედეგად.

სასანიანთა იმპერია (224–651 CE): ცნიბილია ასევე, როგორც ირანელთა იმპერია ( Eranshahr - Land/Empire of the Iranians” , ან ახალსპარსული იმპერია)

საფარიდების დინასტია -861–900 წწ. მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა არაბთა ბატონობისაგან ირანის განთავისუფლებაში. ძირითადად აღმოსავლეთ ირანს მართავდნენ. (პლუს ავღანეთი, ნაწილობრივ პაკისტანი, ტაჯიკეთი, უზბეკეთი. სათავე დაუდო უბრალო ადამიანმა, რომელიც ჯარის მხედართმთავრად იქცა. კავკასიასთან ახლოს არ ფლობდნენ ტერიტორიას.

სეფიანების დინასტია ირანის აზერბაიჯანული ტერიტორიიდან წამოვიდა. (Safavid Empire (1501–1736 CE): დაამკვიდრეს შიიტური ისლამი (Shia Islam) მნიშვნელოვანი გავლენა ქონდა საქართველოს, აზერბაიჯანსა და სომხეთზე. ამბობენ, რომ თანამედროვე ირანის ისტორია აქედან იღებს სათავეს. ერთ-ერთი პირველი ტყვია-წამლიანი იმპერია იყო. დინასტია ქურთული წარმომავლობის იყო ქართული, ჩერქეზული და პონტო-ბერძნული შერეული სისხლითაც. თუმცა ამავდროულად თურქულენოვანები იყვნენ. სასანიანთა შემდეგ თავიდან გამოაცხადეს ირანის იმპერიად.

აფშარიდების იმპერია - დინასტიის წარმომადგენლები წარმოშობით აფშარის ტომიდან, ხორასანიდან იყვნენ. წარჩინებულმა სამხედრო მეთაურმა ნადირ-შაჰმა დააარსა, რომელმაც სეფიანთა იმპერიის უკანასკნელი წარმომადგენელი ტახდიდან ჩამოაგდო
Afsharid Empire (1736–1796 CE): T

ყაჯარები — დინასტია ირანში 1796-1925 წლებში. დინასტიის დამაარსებელია აღა-მაჰმად-ხან ყაჯარი. ოფიციალურად იმპერია არ იყო, მაგრამ ბევრ ქვეყანას მართავდნენ რეგიონში

Question 29

აქამენიდების იმპერია

Answer 29

პირველი ირანული იმპერია (550–330 BCE): კიროს მე-2 დიდის დაფუძნებული. ჯერ გააერთიანა ფარსი და მიდია. შემდეგ ეკავა ეგვიპტე, საბერძნეთი და ინდოეთიც. შემდეგ დაპყრობილ იქნა მაკედონელის მიერ.

Question 30

დამპყრობლების გავლენა ირანზე?

Answer 30

დამპყრობლები ირანზე ძალიან დიდ გავლენას ახდნენდნენ. ირანი დაუპყრიათ უდიდეს იმპერიებს რომელთაგან აღსანიშნავია ბერძნები, არაბები, თურქ-სელჩუკები და მონღოლები. დამპყრობლები ირანში ავრცელებდნენ თავიანთ რელიგიას, სწორედ არაბებმა გაავრცელეს ირანში ისლამი.