Zelulak

Question 1

Zelularen aurkikuntza

Answer 1

Mikroskopikoak zirenez, ezin ziren ikertu mikroskopioa asmatu arte. Robert Hooke izan zen lehenengo ikusten 1665, berak egindako mikroskopio batekin

Question 2

Zelularen aurkikuntza eta gero

Answer 2

Mikroskopia hobetu zen, eta zelualri buruz gehiago jakiten zen.

1838 eta 1839, Matthias Schleiden botanikaria eta Theodor Schwann zoologoak landareak eta animaliak ikertzean, ondorioztatu zuten IB zelulaz osatuta zeudela.

Question 3

Teoria zelularra

Answer 3

Teoria zelularrak adierazten du izaki bizidunen egitura eta ugalketa unitatea eta unitate funtzionala dela.

Question 4

Teoria zelularra azalduta

Answer 4

-IB egitura-unitatea da. Izaki bizidun guztiak zelulaz daude osatuta eta zelula batek bakarrik organismo bat eratu daiteke.

• IB unitate funtzionala da. Bizitzaren gutxieneko unitatea da, hiru bizi funtzioak egin ahal duen IB zati txikiena.

-Edozein zelula beste batetik dator, ugalketaren bidez.

Question 5

Zelula mota

Answer 5

DNAren tokiaren arabera:

—Zelula Prokariota:
-Zelula bakunak eta txikiak
-Nukleorik eta mintz organulurik gabe
-Material genetikoa zitoplazman barreiatuta
-Adb: Bakterio-zelulak

—Zelula eukariotak
-Zelula komplexuagoak eta handiagoak
-Nukleoa eta askotariko mintz organuluak
-Nukleoan materia genetikoa
-Bi mota: animelien (animaliak, protozooak eta onddoak) eta landareen (landareak eta algak) zelulak

Question 6

Nolakoak dira prokariotak?

Answer 6

Zelula guztien egitura komumak (MP, DNA edo material genetiko, zitoplasma, erribosoma) gain, ezaugarriak:

-Bakterioen DNAk harizpi edo kromosoma biribil bakarra eratu, zitoplasmaren eremu batean kokatu, nukleoide. Baina ere DNA molekula biribil eta txiki asko izan ditzakete, plasmidoak.

-Zitoplasman ez dago organulurik erribosoma ezik, baina eukariotenak baino txikiagoak.

-Bere mintz plasmatiko askotan tolesturak: mesosomak. Han, zelula jarduera (actividad) oso handia da

-Zelula horma dute, informazioa gero azalduko da

Hainbat bakterio ezpeziek flageloak dituzte, luzakinak mugitzeko. Zenbait bakterien gainazalean, harizki txikiak, piliak, beste bakterioekin materiak genetikoa trukatu.

Question 7

Prokarioten nutrizioa

Answer 7

bi mota
-Bakterio autotrofo, haiek sortzen dute bere elikagaiak)
Gehienak fotosintetikoak dira, eguzki-argiarekin inguruko materia ez-organikoarekin konposatu organikoak sintetizatu .
Beste batzuek kimiosintesi, erreakzio kimiekoekon, energia askatu, eta konposatu organikoak sintetizatu.

-Bakterio heterotrofoak (beste IB hartzen dute materia organikoa)
Parasitoak, saprofitoak edo simbiotikoak

Question 8

Zelula eukarioten beste ezaugarriak

Answer 8

-Bere tamaina 10 eta 100 um artekoa da
-formak anitzak. Funtzioaren, adinaren aeta organismoaren araberakoa (zelulabakkara bada edo ehun bat eratzeko zelula berezitua (itxura desberdinak.

Question 9

Zelula eukariota motak

Answer 9

—Animalien zelula eukariotak.
-Animaliak eta beste organismoa zelulabakar (protozooak eta onddoak).
-Zentrioloak dituzten eta, batzuetan mugitzeko egiturak (zilioak, flageloak).

—Landareen zelula eukariotak
-landare eta alga fuztietan
-Zelula-horma eta berezko organuluak (kloropastoa, fotosintesia egiteko, bakuolo handiak, substantziak pilatzeko).

Question 10

Erribosoma (taula)

Answer 10

-zelula guztietan dagoen organulu bakarra
-Txikiak dira
-RNA behar du
-Proteinak sintetizatzen dute
-EE zimurrari itsatsita zein zitoplasman barreiatuta daude.

Question 11

Zitoplasma (taula)

Answer 11

-Zelula betetzen duen substantzia likatsua
-han zelularen edukia dago

Question 12

Mintz plasmatikoak (taula)

Answer 12

-Zelula inguratzen duen estalkia
-Kanpoaldetik bereizten du
-Lipidoz osatutako geruza bikoitza

Question 13

Nukleoa

Answer 13

Zelularen memoria genetikoa eta DNA gordetzen du.
Parte: Mintza DNA kromosomak(kromatinaz osatuta) nukleoplasma

Question 14

Biomolekulak, ez organikoak

Answer 14

Bizigabeak
—URA H20
-IB osagai nagusia
-uretan EK guztiak gertatu
-bero-erregulatzailea da
-subtzantziak garraiatzeko ere erabiltzen da

—GATZ MINERALAK
-Organismo askoren eskeletoa eratu
Adb: Kaltzio fosfato-hezurrak, kaltzio karbonato-oskolak
-Zelulen funtzio asko erregulatu
Adb: kaltzio/sodio/potasio- nerbio bulkaden igorpenean

Question 15

Biomolekulak organikoak

Answer 15

konplexuak dira. Molekula horiek izaki
bizidunetan baino ez daude.

❚ Gluzidoak konplexuak (esaterako, landareen zelu-
len hormak eratzen dituen zelulosa) edo bakunak
(adibidez, zelulari energia ematen dion glukosa)
izan daitezke.
❚ Lipidoak kimikoki era askotarikoak dira. Triglizeri-
doak, adibidez, zelularen energia-gordekina dira;
kolesterolak egitura-funtzioa dauka; beste lipido
batzuek, hala nola sexu-hormonek, organismoaren
prozesuak erregulatzen
❚ Proteinak izaki bizidunen bigarren egitura-osagaia
dira; lehena ura da. Funtzio asko egiten dituzte;
esaterako, entzimek erreakzio kimikoak kataliza-
tzen dituzte; globulu gorrien hemoglobinak oxige-
noa garraiatzen du; beste proteina batzuek mintz
plasmatikoaren bidezko substantzia-trukea erre-
gulatzen.
❚ Azido nukleikoak DNA (azido desoxirribo-
nukleikoa) eta RNA (azido erribonukleikoa) dira.
Molekula horiek informazio genetikoa dute; infor-
mazio hori ondorengoei transmititzen zaie eta
zelularen funtzioak zuzentzeko erabiltzen da

Question 16

Zelula-ugalketaren definizioa (eukariotak)

Answer 16

Zelula-ugalketa (edo zatiketa) zelulak duen gaitasunetako bat da; gaitasun horri esker, zelula bitan zatitu, eta bi zelulakume comoberdin-berdin sortzen ditu.

Question 17

Zelula eukarioten ugalketaren helburua

Answer 17

-Zelulabakarretan, zelula-zatiketak organismoaren ugalketa da.
-Zelulaniztunetan, organismoa hazteko eta ehunak berritzeko balio dio, organismoak hiltzen diren zelulak ordezkatzeko.

Question 18

Zelula eukarioten ugalketaren mekanismoak

Answer 18

—Erdibiketa
-DNA bikoiztu, bi zelulakume eratu.
-Berdin-berdinak genetikoki eta tamainari.
-Adb: protozooak

—Gemazio
-DNA bikoiztu, gema edo zil bat eratu, gema garatu, eta zelula amatik bereizi, bi zelulakume eratu.
-genetikoki berdinak, baina tamaina desberdina.
-Adb: Onddo zelulabakar batzuk, legamiak

—Esporulazioa edo zatitze anitza
-DNAren hainbat kopia egin, horiek zitoplasmaren zati bat inguratu.
-Zelula amaren mintza hautsi, eta esporak askatu.
-Adb: onddoak, landare asko eta zenbait protozoo.

Question 19

Zelula zikloaren definizioa

Answer 19

Jaiotzen denetik ugaltzen den arte gertatzen diren prozesuen multzoa da.

Question 20

Interfasea

Answer 20

Zelula zikloaren fae luzea da, non DNA bikoiztu eta banaketarako prestatu.
—G1 Fasea edo lehenengo haztea
Zelulakumea hazi eta bere organuluak ugaritu
—S Fasea edo DNA sintetizatzeko fasea
Materiak genetikoaren kopia zehatza egin (DNAren bikoizketa/ erreplikazioa)
—G2 Fasea edo bigarren haztea
Zelula berriro hazi
zatitzeko tamaina egokia lortu
Zentrioloak bikoiztu

Question 21

Zelula eukarioten nukleoa

Answer 21

-Zelularen egitura garrantzitsuena
-Zelularen funtzionamendua zuzentzeko eta herentziazko informazioa du

Question 22

Nukleoa interfasean

Answer 22

Esfera itxura du erdibitzen ez dabilenean eta tamaina zelularen arabera

Question 23

Interfasean nukleoaren elementuak

Answer 23

—Nukleo mintza
-Mintz bikoitza
-nukleoplasma eta zitoplasma bereizi
-Hainbat nukleo-poroak zeharkatzen molekula jakin batzuk (RNA) garraiatzeko.
—Nukleoplasma
-nukleo bete inguru urtsua
-han azido nukleikoak sintetizatzen
–Nukleoloa
-RNAz, DNAz eta proteinaz osatutako esfera itxurako egitura
-erribosomak sintetizatu eta antolatu
—Kromatina
-zelularen material genetikoa
-nukleoaren osagai nagusia
-DNAz osatuta
-Mikroskopi elektronikoarekin, zuntz-korapilo nahasi dirudi

Question 24

Nukleoaren egitura erdibitzean

Answer 24

Erdibitu bitartean, jarduera metabolikoa behera egin eta aldaketak:
-Nukleo mintza desegin, nukleoplasma barreiatuta
-Nukleoloa desegin
-Kromatina-zuntzak bikoiztu (bere buruaren kopia), kondentsatu eta kirbildu. Laburrago eta zabalago, kromosomak eratu, bi kromatina zuntzenz osatuta (kromatida biki)

Question 25

Kromosoma koputa

Answer 25

-Kromosoma-kopuru bera ezpezie bereko banakoak.
-Sexu bidez ugaltzen diren organismoetan, kromosoma bakoitza bere homologoa (informazio mota berbera).
-Bi kromosma multzo/sorta, bat guraso bakoitzeko,
-Zelula diploidea, n motako bi kromosoma sorta (2n kromosoma)
-Zelula haploidea, sorta bakarra (n kromosoma).
-gizakiok diploideak, 46 kromosoma (homologoen 23 bikote).
-bikote bat sexua zehaztu (X eta Y sexu-kromosomak). Emakumeek 2X, gizonek (XY)

Question 26

Mitosia

Answer 26

Mitosi-prozesuan, zelularen nukleoa zatitzen da.

Question 27

Mitosiaren esanahi biologikoa

Answer 27

—Zelulaniztunetan, hainbat funtzio
-Ondoz ondoko zatiketekin, banakoa handitu, eta hondatutako zelulak berritu
—Zelulabakarretan
-mekanismo asexuala da.

Question 28

Mitosi-prozesua 1

Answer 28

—Profasea
-Zentriolo-bikote bakoitza zelularen polo batera higitzen da, ardatz akromatikoa eratzen
-Nukleo-mintza desegin
-DNA kondentsatu, eta bi kromatida biki dituzten kromosomak eratu.

Question 29

Mitosi-prozesua 2

Answer 29

—Metafasea
-Kromosomak zelularen ekuatorean kokatu, eta ardatz akromatikoaren zuntzetara lortzen zaizkio.

Question 30

Mitosi-prozesua 3

Answer 30

—Anafasea
-Zentrioloek ardatz akromatikoaren zuntzak laburtzeari ekin , eta kromosomak aurkako noranzkotan erakartu.
-Kromosoma bakoitzaren bi kromatida bikiak banatu, eta zelularen poloetara doaz

Question 31

Mitosi-prozesua 4

Answer 31

—Telofasea
-Zentrioloek ardatz akromatikoaren zuntzak laburtu, ardatza desegin arte.
-Kromosoma talde bakoitzaren inguruan, nukleo-mintz berrria eratu.
-DNA-kromatidak deskondentsatu egin, berriro ere kromatina-itxura hartu arte.

Question 32

Zitozinesia

Answer 32

Zitozinesi-prozesuan, zelulak zitoplasma eta organuluak banatzen ditu, bi zelulakumeen artean

Question 33

Animalien zelularen zitozinesia

Answer 33

-bakarrik MP inguratzen duenez erraz deformatzen da
-Zelularen ekuatorean eraztun bat eratzen da, estutuz doaa
-Azkenik, mintza apurtu, eta zelula bi zelulakumeetan banatu.

Question 34

Landareen zelularen zitozinesia

Answer 34

-ezin da estutu mintza zelula-horma lodi eta zurrun batek inguratzen duelako, deformatzea zailagoa.
-Zitoplasma zatitzeko trenkada bat eratzen da ekuatorean
-Trenkada zelularen erdialdetik kanpoaldera garatzen da, zelula-homa bat eratzen zelulakumeen artean.